گوتفریت لایبنیتس

گوتفریت لایبنیتس
گوتفریت لایبنیتس
	پرترهٔ لایبنیتس اثر کریستف برنهارت فرانک
نام هنگام تولد	گوتفریت ویلهلم فون لایبنیتس
زادهٔ	۱ ژوئیه ۱۶۴۶(مصادف با ۱۲ دی ۱۰۲۴(هجری شمسی)); لایپزیگ، قلمرو ساکسونی، امپراتوری مقدس روم
درگذشت	۱۴ نوامبر ۱۷۱۶ (۷۰ سال); هانوفر، انتخابگرنشین هانوفر، امپراتوری مقدس روم
ملیت	آلمانی
تحصیلات	Alte Nikolaischule; (۱۶۵۵–۱۶۶۱); دانشگاه لایپزیگ (۱۶۶۱–۱۶۶۶: بی‌ای در رشته فلسفه، دسامبر ۱۶۶۲; M.A. در رشته فلسفه، فوریه ۱۶۶۴; LL.B. , سپتامبر ۱۶۶۵; پروفسور، مارس ۱۶۶۶); ; دانشگاه ینا; (مدرسه تابستانی، ۱۶۶۳); University of Altdorf; (Dr. jur. , نوامبر ۱۶۶۶);
دوره	فلسفه قرن هفدهم/عصر روشنگری
حیطه	فلسفه غرب
مکتب	خردگرایی; ایدئالیسم; مبناگرایی; مفهوم‌گرایی; بازنمایی‌گرایی; تئوری مطابقت حقیقت; Relationism
پایان‌نامه‌ها	De Arte Combinatoria (On the Combinatorial Art) (March 1666); Disputatio Inauguralis de Casibus Perplexis in Jure (Inaugural Disputation on Ambiguous Legal Cases) (November 1666);
استاد راهنما	Bartholomäus Leonhard von Schwendendörffer (Dr. jur. advisor)
دیگر راهنمایان دانشگاهی	Erhard Weigel (Jena); Jakob Thomasius (B.A. advisor); کریستیان هویگنس;
دانشجویان سرشناس	یاکوب برنولی (epistolary correspondent); کریستیان ولف (epistolary correspondent)
علایق اصلی	ریاضیات، فیزیک، زمین‌شناسی، پزشکی، زیست‌شناسی، رویان‌شناسی، همه‌گیرشناسی، دامپزشکی، دیرینه‌شناسی، روان‌شناسی، مهندسی، زبان‌شناسی، لغت‌شناسی، جامعه‌شناسی، متافیزیک، فلسفه اخلاق، علم اقتصاد، دیپلماسی، تاریخ، سیاست، تئوری موسیقی، شعر، منطق، تئودیسه، زبان همگانی، en:universal science
	تأثیرگرفته از فلسفه مدرسی، ارسطو، ارشمیدس، اقلیدس، آپولونیوس، افلاطون، فرانسیسکو سوارز، آن کانوی، رنه دکارت، توماس هابز، نیکولا مالبرانش، باروخ اسپینوزا، ژاک بنینی بوسوئه، بلز پاسکال، کنفوسیوس;
	تأثیرگذار بر جرج بارکلی، ارنست پلاتنر، ولتر، دیوید هیوم، ایمانوئل کانت، برتراند راسل، جرج بول، نوربرت وینر، کورت گودل، برنهارت ریمان، کارل فریدریش گاوس، ژوزف-لوئی لاگرانژ، لئونارد اویلر، مارتین هایدگر، چارلز سندرز پرس، آلفرد تارسکی، بنوآ مندلبرو، ویلهلم وونت، گوتلوب فرگه، نیکولاس رشر، Rauschenbusch;
امضاء

گوتفریت ویلهلم لایبنیتس (آلمانی: Gottfried Wilhelm Leibniz؛ ‏ آلمانی: [ˈɡɔtfʁiːt ˈvɪlhɛlm ˈlaɪbnɪts] (شنیدن^ⓘ)^[۱]^[۲]؛ ‏۱ ژوئیه ۱۶۴۶(۱۲ دی ۱۰۲۴ ه.ش) [O.S. ۲۱ ژوئن] – ۱۴ نوامبر ۱۷۱۶ م(۲۳ آبان ۱۰۹۵ ه.ش.))، فیلسوف، منطق‌دان، ریاضی‌دان، فیزیک‌دان، حقوق‌دان، تاریخ‌دان و دیپلمات آلمانی بود که نقش به‌سزایی در سیاست اروپای زمان خود بازی کرد. او بنیان‌گذار دستگاه اعداد دودویی است. همچنین او بنیان‌گذار محاسبات دیفرانسیل و انتگرال که در کنار معادلات دیفرانسیل زمینهٔ بسیاری از پیشرفت‌های بشر شدند است. بر سر این که او یا نیوتن مبدع علم حسابان بوده‌اند، اختلاف نظر به وجود آمد و از آن‌جا که کمیتهٔ بررسی این اختلاف‌نظر از دوستان نیوتن بودند، نیوتن پیروز این محکمه شد و بیش‌تر کشفیات به نام او ثبت شد. اما درنهایت نمادهایی که امروزه به‌طور گسترده استفاده می‌شوند (مانند $\partial y \over \partial x$ برای مشتق و $\int$ برای انتگرال) نمادهایی‌اند که لایب‌نیتز نخستین بار به کار گرفت.

او از بزرگ‌ترین فیلسوفان تاریخ فلسفه و در شمار خِردگرایان پیرو رنه دکارت است. منطق نزد او، که «می‌اندیشم» دکارت را بسیار مهم می‌داند، بسیار ارجمند است و در فلسفه‌اش جایگاه و اثری چشم‌گیر و هویدا دارد.

در مکانیک کلاسیک، او بر این عقیده بود که زمان و مکان نسبی‌اند در حالی که نیوتون بر عقیده خودش مبنی بر مطلق بودن زمان و مکان اصرار می‌ورزید.

اگرچه لایبنیتز مورخ حرفه‌ای نبود، اما به‌سبب حضورش در دربار شاه‌گزین هانوفر مأمور تألیف تاریخ خاندان برونسویک شد، تألیفی که تا پایان عمرش ادامه داشت.

در روزگاری که عثمانیان وین را محاصره کرده بودند و شاه‌گزینان آلمانی امپراتوری مقدس روم سخت در جنگ با سپاهیان عثمانی بودند، لایبنیتس سخت پی‌گیر آشتی برقرار کردن میان دولت‌های مسیحی اروپا بود و برای تشویق فرمان‌روایان این دولت‌ها به اختلافات را کنارگذاشتن، با بسیاری از ایشان، از جمله پتر یکم تزار روسیه و لوئی چهاردهم پادشاه فرانسه نامه‌نگاری می‌کرد.

لایبنیتس اهل وسعت نظر بود و می‌کوشید تمام مسالک و معتقدات بشری را باهم سازش دهد و با این که هواخواه دکارت بود، از او کورکورانه پیروی نمی‌کرد و می‌گفت: «فلسفه دکارت به‌منزله دهلیز حقیقت است، از آن باید وارد شد اما نباید آن‌جا متوقف ماند.» با این که لایبنیتس تألیفات فراوانی داشت، کتاب‌های اندکی از او به‌جا مانده است؛ یکی به نام شعور انسان و دیگری به نام خداجویی و هر دو این کتاب‌ها به زبان فرانسوی نوشته شده است.^{^{[نیازمند منبع]}}

لایب‌نیتس هم‌چنین در ۱۶۸۴ مجله نامه دانشوران را در لایپزیگ و در ۱۷۰۰ انجمن دانش‌های برلین را بنیاد گذاشت و خودش نخستین رئیس آن شد، که بعدها به فرهنگستان پروس آوازه یافت.

فلسفه

لایبنیتس مانند جرج بارکلی، فیلسوف ایرلندی، قائل به وجود ماده نبود و آن را توهم و زاییدهٔ ذهن انسان می‌دانست. فلسفهٔ لایبنیتس بر دو اصل امتناع تناقض و دلیل کافی استوار است. اصل امتناع تناقض بیان می‌دارد، که از میان دو گزارهٔ متناقض تنها یکی می‌تواند درست باشد. اصل جهت کافی مدعی است که بدون جهت و علل کافی هیچ چیز در عالم موجود نمی‌شود و هیچ گزاره‌ای صدق نمی‌کند. با کاربرد این دو اصل، لایبنیتس نتیجه می‌گیرد که به‌موجب اصل امتناع تناقض هر قضیه تحلیلی صادق است و به‌سبب اصل جهت کافی، هر قضیهٔ صادق چون از جهات و مقدمات کافی نتیجه‌گیری می‌شود، پس تحلیلی است؛ بنابراین، قضایای صادق و قضایای تحلیلی هم‌ارز هستند.

لایبنیتس این جهان را بهترین جهانِ ممکن برای زندگی انسان که خدا می‌توانسته بیافریند، می‌دانست و معتقد بود هیچ چیزی در جهان بیهوده نیست و حتی پدیده‌های شر مانند زلزله، قحطی و سیل، زمینه‌ساز خیرند و این حداقل «شرّ گزاف» است، که برای خلق جهانی متعادل ممکن بوده است. در بحث «شرّ اخلاقی» او بر این باور بود، که اختیار و آزادی انسان عمدتاً باعث تولید شرّ اخلاقی (مثل قتل و جنایت و دزدی…) می‌شود.^[۳] او همچنین جهان را متشکل از ذرات بسیار کوچک و هماهنگ خداگونه به نام «مُنادها» می‌دانست و حتی کتابی به نام منادولوژی دارد.

الاهیاتش را بیش‌تر متأثر از اسپینوزا و دکارت می‌دانند. اگر آرمان خردگرایان را این بدانیم، که بر پایه ایده‌های فطری یا بنیادهای بدیهی خرد نظامی بسازند و پیش کشند، که گذشته از منطق، ریاضی و هندسه، شناخت جهان بیرون از ذهن را هم، با همان درجه از یقین، به دست دهد، لایب‌نیتس بیش‌تر از هر فیلسوفی به این آرمان نزدیک شد. هرچند این آرمان هرگز محقق نشد و اگرچه فلسفه لایب‌نیتس پی‌آیند پژوهش‌های منطقی او نیست، اما او توانست دست‌کم فلسفه‌اش را با منطق مرتبط کند و در هم تأثیر دهد. از دیگر سو، لایب‌نیتس بیش‌تر از دیگر فیلسوفان دوره جدید از فلسفه مدرسی و مابعدالطبیعه سده‌های میانه آگاه بود. همچنین او کتاب پژوهش‌های نو را در پاسخ به تجربه‌گرایان، به‌ویژه اشکال‌های جان لاک در کتاب پژوهش‌هایی دربارهٔ فاهمه انسان، نوشت و از نگره ایده‌های فطری دفاع کرد.

دوگانه‌های لایبنیتس

فلسفه لایبنیتس سخت تحت تأثیر پژوهش‌های منطقی او است. او می‌کوشد، براساس آرمان خردگرایان، نظامی فلسفی را برسازد که هر گزاره ا ش همچون گزاره‌های ریاضی یقینی باشد. از همین رو، از نگاهی، فلسفه ش بر تحلیل گزاره استوار است و با تقسیم دودویی مفهوم‌ها و تعریف دوگانه‌های گوناگون پیش‌می‌رود.

حقیقت عقل و حقیقت واقع

سخن دربارهٔ فلسفه لایبنیتس را می‌توان از این‌جا آغازید، که در نگاه او هر گزاره‌ای یا صورتی موضوعی-محمولی دارد یا می‌توان آن را به گزاره یا گزاره‌هایی تحلیل کرد، که صورت موضوعی-محمولی داشته باشد. نیز در نگاه او حقیقت گزاره‌ای صادق است، گزاره‌ای که مطابق با واقع است، چه این واقع محقق و بالفعل باشد، چه ممکن. از همین نکته تفاوت حقایق عقل و حقایق واقع آشکار می‌شود. حقایق عقل گزاره‌هایی ضروریاند، که یا به‌خودی‌خود بدیهیاند یا می‌توان آنها را به گزاره‌های بدیهی تقلیل داد، اما حقایق واقع گزاره‌هایی نه ضروری، بلکه ممکن اند، زیرا می‌توان نقیضشان را هم تصور کرد، در حالی که تصور نقیض گزاره‌های ضروری به تناقض می‌انجامد. به دیگر سخن، حقایق عقل به‌طور پیشینی برای ما بدیهی اند یا دستِ‌کم با استنتاجی لِمی بدیهی می‌شوند و آدمی با تصور درست موضوع و محمول به‌تنهایی به درستی و صدق شان گواهی می‌دهد، اما حقایق واقع ضروری نیستند و به‌طور پسینی از آن‌ها آگاه ایم و از همین رو برای صدق نیازمند مرجح یا دلیل کافی اند.

به باور لایبنیتس، حقایق عقل محدود به گزاره‌های ریاضی و منطقی نیستند، بلکه هر گزاره‌ای که چیستی یا ذات اشیا را گزارش می‌دهد، ضرورت دارد، اما آنچه وابسته وجود چیزی است، حقیقت واقع است. به دیگر سخن، «وجود»، در جای محمول، در هیچ موضوعی گنجیده یا مندرج نیست. وجود جزو تعریف هیچ چیزی نیست و موجوداتی که بالفعل وجود دارند، وجود شان امکانی است. گزاره «برادر لایبنیتس مرد است»، بنا به تعریفِ «برادر»، حقیقتِ عقل است، اما این که «لایبنیتس نویسنده کتاب منادولوژی است»، حقیقت واقع است، چون خود نیازمند این است، که نویسنده‌ای به نام لایبنیتس وجود داشته باشد، که دست‌به‌کار منادولوژی شود. تنها گزاره‌ای وجودی که ضروری است و نمی‌توان در شمار حقیقت‌های واقع گنجاند، گزاره «خدا هست» است. هستی خدا حقیقت عقل است و ضروری.^{[یادداشت ۱]}

ضرورت مطلق و مشروط

از آنچه گفته شد، شاید به نظر آید که دوگانه «حقیقت عقل-حقیقت واقع» نزد لایبنیتس کمابیش همان چیزی است که به گزاره تحلیلی و ترکیبی می‌شناسیم. اما چنین نیست و لایبنیتس گزاره‌هایی را نیز که ممکن می‌نمایند، به معنایی، تحلیلی می‌داند. او بر این باور است که هر محمولی در موضوع ش گنجیده است و همه گزاره‌های صادق تحلیلی و ضروری اند. «تحلیلی» اند، به این معنی که می‌توان از امور ذاتاً پسین به امور ذاتاً پیشین گذشت و به مفهوم‌های بدیهی اولی رسید. او برای این که مرادش از تحلیل را روشن کند، تحلیلِ اعداد را مثال می‌زند: با تحلیل اعداد بزرگ‌تر سرانجام به «یک» ها می‌رسیم. نیز «ضروری» اند به این معنی که در خود موضوع گنجیده‌اند و ناگزیر جدایی‌نشدنی. از نگاه لایبنیتس ضرورت دو گونه است: ضرورت مطلق و ضرورت مشروط. لایبنیتس بر این باور است، که همه چیزهای ممکن (به امکان خاص) با هم شدنی یا ممکن (به امکان عام) نیستند. به دیگر سخن ضرورتاً انواعی هستند، که هرگز وجود خارجی نداشته‌اند و نخواهند داشت.

به باور لایبنیتس محمول در هر گزاره صادقی در خود موضوع گنجیده است. حقایق عقل، گزاره‌هایی اند، که عقل آدمی با توان تحلیل کرانمند ش به ضرورت محمول برای موضوع پی‌می‌برد، از همین رو این دسته را حقایق عقل می‌نامد. اما دربارهٔ حقایق واقع، اگرچه باز محمول در موضوع گنجیده و در نتیجه برای آن ضروری است، اما این ضرورت را دریافتن، نیاز به تحلیلی بی‌کران دارد، که از توان عقل کرانمند آدمی بیرون است. در همان مثال اعداد، حقایق عقل مانند اعداد گویا اند، که با تحلیلی کرانمند به «یک» می‌رسیم، اما حقایق واقع به اعداد گنگ می‌مانند، که هرچند در مجموعه اعداد حقیقی جایی دارند، اما تحلیل بی‌پایان شان از توان عقل آدمی بیرون است و نمی‌تواند اعشار شان را درست معین کند. به دیگر سخن همه گزاره‌های صادق ضروری اند و از این حیث تفاوت «حقایق عقل» و «حقایق واقع» در کرانمندی و بی‌کرانی تحلیل محمول است. به باور لایبنیتس، اگر کسی توان تحلیلی بی‌کران داشته باشد، هر گزاره صادقی نزد او ضروری خواهد بود. در باور لایبنیتس علم خداوند، که هیچ کرانی برای او نمی‌توان انگاشت، به همه گزاره‌ها ضروری است.^[۴]

ضرورت متافیزیکی و ضرورت اخلاقی

چنان‌که گفته شد، هر چه در جهان واقع ضروری است، خود به‌طور مشروط و در نتیجه اختیار و برگزینشِ آفریدگارِ این جهان ضروری افتاده است. جهان واقع فقط مجموعه نوعی ویژه از شدنی‌ها یا ممکناتی است، که باهم بودن شان ناسازگار نیست. از آن جا که می‌توان آمیزه بی‌شماری از امور بی‌شمار ممکن را فرض کرد، که برخی بهتر از دیگران اند، جهان‌های ممکن پرشماری هم هستند، که خود مجموعه‌ای از امور سازگار و باهم-شدنی اند.

در این‌جا لایبنیتس بر آن است، که هم قدرت و هم حکمت را برای خداوند نگاه دارد، یعنی از سویی نشان دهد، که این جهان را اختیار کردن خداوند، از سویی بی‌جهت یا دلیل کافی نبوده است و از دیگر سو خداوند در این جهان را برگزیدن و آفریدن ناگزیر و موجَب نبوده است. او دو اصل دلیل کافی و اصل کمال را این‌جا به میان می‌آورد.

به باور لایبنیتس، آفریدگار این جهان از میان همه آمیزه‌های بی‌شمار شدنی‌ها فقط این زنجیره را برگزیده و آفریده است، زیرا این مجموعه بیشینه کمال را در خود دارد و این دلیل کافی از حکمت او حکایت دارد. از میان همه آمیزه‌ها و زنجیره‌های بی‌شمار یکی بیشینه امکان خارجی را می‌یابد، زیرا امور شدنی اقتضایی ویژه برای موجود شدن دارند و می‌توان گفت، دعوی خاصی برای وجود دارند. اما این که آفریدگار این جهان از میان همه آمیزه‌های بی‌شمار شدنی‌ها زنجیره‌ای از شدنی‌ها را آفریده است، که بیشینه کمال را برآورده است، به این معنی نیست، که او در این کار واداشته، ناگزیر یا موجب بوده است.

این جهان را آفریدن، دلیلی کافی دارد، که این کار ضروری می‌کند، اما نه آن ضرورت هندسی یا منطقی که نفی ش به تناقض بینجامد. آنچه حقایق واقع نامیدیم، بر نخستین اراده او استوار است، اراده‌ای که کمال اعلی را برمی‌گزیند. آفرینش مطلق و بلاشرط ضروری نیست، اما اگر او دست به کار آفرینش شدستی، بی‌گمان بهترین جهان را برگزیدی.^[۵]

مناد یا جوهر فرد

از این که از سویی محمول‌های فراوانی بر موضوعی یگانه بار می‌شوند و از سویی دیگر هر محمول در موضوعش گنجیده است، ناگزیر نتیجه می‌شود که وجودی ثابت و پاینده در میان است که تبدلات و عوارض متغیر در او گنجیده است. به باور لایبنیتس، این وجود پاینده همان جوهر است که اگر برای نمونه ظرف زمان را در نظر بگیریم، حالات پیشین و کنونی بر آن بار می‌شوند. این استدلال انی یا پسینی لایبنیتس است. ما هنگامی که تصورات گوناگون را بر موضوعی یگانه بار می‌کنیم، به وجود جوهر پی‌می‌بریم. اما لایبنیتس دلیلی لمی هم برای اثبات وجود جوهر دارد. به باور او، تصور ما از جوهرِ پاینده، پیش‌تر از هر چیز، از تجربه «من» ِ ثابت پدید آمده است.

نتیجه دیگری که لایبنیتس با توجه به بحث‌های پیشین خود بدان اشاره می‌کند این است که جوهر موجودی تام است که واجد چنان مفهوم کاملی است که همه محمول‌ها با همه گوناگونی شان از هم‌او برمی‌آیند.^[۶]

پیروان و ستیزندگان

برتراند راسل فلسفه لایبنیتس را دچار ناسازگاری درونی می‌داند. رای راسل این است که او فلسفه‌اش را بر بنیادهایی منطقی استوار می‌کند، اما، به‌ویژه در اخلاق و هستی‌شناسی، بدان‌ها پایبند نمی‌ماند. از همین رو بهترین بخش‌های فلسفه لایبنیتس بیش‌تر انتزاعی اند و بدترین شان بخش‌هایی اند، که با زندگی آدمی سروکار دارد.^[۷]

کاپلستن می‌کوشد، میان «فلسفه عامیانه» و «آموزه‌های باطنی» لایبنیتس فرق بگذارد و نظر راسل را ملایم کند، اما او خود نیز آن جا اصل کمال لایبنیتس را شرح می‌دهد، می‌گوید دشوار بتوان گنجیدگی بالقوه محمولات در موضوع را نگره اختیار سازگار کرد. کاپلستن این سخن را پیش‌می‌کشد که گویا لایبنیتس از این که به پیروی از فلسفه اسپینوزا متهم شود، بیمناک بوده است و پرسش‌های فراوانی را بی‌پاسخ گذاشته و از این که نگاه ش را روشن کند، خودداری کرده است.^[۸]

حسابان

لایبنیتس در کنار نیوتون به عنوان مبدع حسابان (محاسبات دیفرانسیل و انتگرال) شناخته می‌شود. با توجه به یادداشت‌های لایبنیتس که از ۱۱ نوامبر ۱۶۷۵ حساب انتگرال برای اولین بار برای پیدا کردن سطح زیر منحنی نمودار استفاده شد حرکت عظیمی انجام شد.^[۹]

جستارهای وابسته

یاداشت‌ها

↑ شاید این سخن لایبنیتس برگرفته یا دست‌کم از هم‌ارز پیشینیانش، از فیلسوفان مدرسی تا مسلمان، باشد. دست‌کم تعبیر فیلسوفان مسلمان دربارهٔ ماهیت چه‌بسا در توضیح این سخن لایب‌نیتس خالی از فایده نیست، ماهیت را، از آن حیث که خودش است، چیزی ضروری نیست، جز ذاتی اش. وجود و عدم، هیچ‌یک، در تعریف هیچ ماهیتی جایی ندارند و از این رو هستی و نیستی برای ماهیت، ممکن و برابر اند. وجود تنها برای هویتی ضروری است، که ماهیت ش همان وجود باشد. بنگرید به حسن ملکشاهی و ۱۳۹۷، ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات.

پانوشت‌ها

↑ Mangold, Max, ed. (2005). Duden-Aussprachewörterbuch (Duden Pronunciation Dictionary) (به آلمانی) (7th ed.). Mannheim: Bibliographisches Institut GmbH. ISBN 978-3-411-04066-7.
↑ Wells, John C. (2008), Longman Pronunciation Dictionary (3rd ed.), Longman, ISBN 9781405881180
↑ تاریخچه کوتاهی از فلسفه، نایجل واربرتون، نشر ققنوس ٩٣
↑ فردریک کاپلستن، «لایبنیتس(۲)»، تاریخ فلسفه، از دکارت تا لایبنیتس، ۳۵۰–۳۵۵.
↑ فردریک کاپلستن، «لایبنیتس(۲)»، تاریخ فلسفه، از دکارت تا لایبنیتس، ۳۵۸–۳۶۴.
↑ فردریک کاپلستن، «لایبنیتس(۳)»، تاریخ فلسفه، از دکارت تا لایبنیتس، ۳۷۶–۳۷۸.
↑ برتراند راسل، شرح انتقادی فلسفه لایبنیتس، ۲۰۲.
↑ فردریک کاپلستن، «لایبنیتس(۲)»، تاریخ فلسفه، از دکارت تا لایبنیتس، ۳۶۳.
↑ Leibniz, Gottfried Wilhelm Freiherr von; Gerhardt, Carl Immanuel (trans.) (1920). The Early Mathematical Manuscripts of Leibniz. Open Court Publishing. p. 93. Retrieved 10 November 2013.

منابع

لایبنیتس، گُتفرید (۱۳۷۵). منادولوژی. ترجمهٔ یحیی مهدوی. تهران: خوارزمی.
کاپلستن، فردریک چارلز (۱۳۹۲). تاریخ فلسفه، از دکارت تا لایبنیتس. ترجمهٔ غلام‌رضا اعوانی. تهران: علمی و فرهنگی. شابک ۹۷۸-۹۶۴-۴۴۵-۷۹۹-۹.
راسل، برتراند (۱۳۹۲). شرح انتقادی فلسفه لایبنیتس. ترجمهٔ ایرج قانونی. تهران: مهرویستا. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۹۲۳۷۱-۲-۸.
نایجل، واربرتون (۱۳۸۹). تاریخچه کوتاهی از فلسفه. ترجمهٔ مریم تقدیسی. تهران: ققنوس. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۲۷۸-۰۶۵-۲.

Aiton, Eric J. ، 1985. Leibniz: A Biography. Hilger (UK).
Hall, A. R. ، 1980. Philosophers at War: The Quarrel between Newton and Leibniz. Cambridge Univ. Press.
Hostler, J. ، 1975. Leibniz's Moral Philosophy. UK: Duckworth.
پارکینسن، جرج هنری (۱۹۹۳). The Renaissance and Seventeenth-century Rationalism. نیویورک: راتلج. شابک ۰-۲۰۳-۰۵۸۱۹-۴.

[4] شاید این سخن لایبنیتس برگرفته یا دست‌کم از هم‌ارز پیشینیانش، از فیلسوفان مدرسی تا مسلمان، باشد. دست‌کم تعبیر فیلسوفان مسلمان دربارهٔ ماهیت چه‌بسا در توضیح این سخن لایب‌نیتس خالی از فایده نیست، ماهیت را، از آن حیث که خودش است، چیزی ضروری نیست، جز ذاتی اش. وجود و عدم، هیچ‌یک، در تعریف هیچ ماهیتی جایی ندارند و از این رو هستی و نیستی برای ماهیت، ممکن و برابر اند. وجود تنها برای هویتی ضروری است، که ماهیت ش همان وجود باشد. بنگرید به حسن ملکشاهی و ۱۳۹۷، ترجمه و شرح اشارات و تنبیهات.

[1] Mangold, Max, ed. (2005). Duden-Aussprachewörterbuch (Duden Pronunciation Dictionary) (به آلمانی) (7th ed.). Mannheim: Bibliographisches Institut GmbH. ISBN 978-3-411-04066-7.

[2] Wells, John C. (2008), Longman Pronunciation Dictionary (3rd ed.), Longman, ISBN 9781405881180

[3] تاریخچه کوتاهی از فلسفه، نایجل واربرتون، نشر ققنوس ٩٣

[5] فردریک کاپلستن، «لایبنیتس(۲)»، تاریخ فلسفه، از دکارت تا لایبنیتس، ۳۵۰–۳۵۵.

[6] فردریک کاپلستن، «لایبنیتس(۲)»، تاریخ فلسفه، از دکارت تا لایبنیتس، ۳۵۸–۳۶۴.

[7] فردریک کاپلستن، «لایبنیتس(۳)»، تاریخ فلسفه، از دکارت تا لایبنیتس، ۳۷۶–۳۷۸.

[8] برتراند راسل، شرح انتقادی فلسفه لایبنیتس، ۲۰۲.

[9] فردریک کاپلستن، «لایبنیتس(۲)»، تاریخ فلسفه، از دکارت تا لایبنیتس، ۳۶۳.

[Leibniz1920-10] Leibniz, Gottfried Wilhelm Freiherr von; Gerhardt, Carl Immanuel (trans.) (1920). The Early Mathematical Manuscripts of Leibniz. Open Court Publishing. p. 93. Retrieved 10 November 2013.

[۱]

[۲]

[۳]

[یادداشت ۱]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

ن ب و فلسفه ذهن
فیلسوفان ذهن	الیزابت انسکوم جان لانگشاو آستین توماس آکویناس Bain آنری برگسون Bhattacharya Block فرانتس برنتانو Broad تایلر برج دیوید چالمرز پاتریشا چرچلند دنیل دنت دارماکرتی دونالد دیویدسن رنه دکارت آلوین گولدمن مارتین هایدگر ادموند هوسرل پاول فایرابند جری فودر ویلیام جیمز سورن کی‌یرکگور گوتفرید لایبنیتس دیوید لوئیس (فیلسوف) جان مکداول موریس مرلو-پونتی ماروین مینسکی جرج ادوارد مور تامس نیگل درک پارفیت هیلاری پاتنم کارل پوپر ریچارد رورتی گیلبرت رایل جان سرل باروخ اسپینوزا آلن تورینگ واسوباندو لودویگ ویتگنشتاین چوانگتسی more...
نظریات	رفتارگرایی طبیعت‌گرایی زیست‌شناختی دوگانه‌انگاری ذهن و بدن ماده‌باوری حذف‌گرا متریالیسم ظهورگرا همایندگرایی کارکردگرایی (فلسفه ذهن) ایدئالیسم تعامل‌گرایی (فلسفه ذهن) ماده‌باوری یگانه‌انگاری واقع‌گرایی خام Neurophenomenology یگانه‌انگاری خنثی مقارنه‌گرایی دوگانه‌انگاری موازی پدیده‌گرایی پدیدارشناسی (فلسفه) فیزیکالیسم نظریه این‌همانی ذهن دوگانه‌انگاری ویژگی‌ها بازنمایی ذهنی خودتنهاانگاری دوگانه‌انگاری ذهن و بدن
مفاهیم	انتزاعی و انضمامی هوش مصنوعی اتاق چینی شناخت Cognitive closure مفهوم Concept and object خودآگاهی مسئله دشوار خودآگاهی Hypostatic abstraction ایده این‌همانی خلاقیت هوش قصدمندی درون‌نگری شهود Language of thought ماده‌باوری رویداد ذهنی تصویر ذهنی شناخت Mental property بازنمایی ذهنی ذهن مسئله ذهن و جسم New mysterianism درد (فلسفه) Problem of other minds گرایش‌های گزاره‌ای کیفیات ذهنی تابولا رازا فهم زامبی فلسفی more...
موضوعات مرتبط	متافیزیک فلسفه هوش مصنوعی / فلسفه اطلاعات / فلسفه ادراک / فلسفه‌ی خود
درگاه فلسفه ذهن فیلسوفان ذهن ویکی‌پروژه فلسفه

ن ب و متافیزیک
فیلسوفان متافیزیک	پارمنیدس افلاطون ارسطو موسی بن میمون کاپیلا فلوطین فارابی ابن سینا سهروردی ملاصدرا دانس اسکوتوس توماس آکویناس فرانسیسکو سوارز نیکولا مالبرانش رنه دکارت جان لاک دیوید هیوم توماس رید ایمانوئل کانت آیزاک نیوتن آرتور شوپنهاور باروخ اسپینوزا گئورگ ویلهلم فریدریش هگل جرج بارکلی گوتفرید لایبنیتس آنری برگسون فریدریش نیچه چارلز سندرز پرس جوزف مارخال لودویگ ویتگنشتاین مارتین هایدگر آلفرد نورث وایتهد برتراند راسل دروتی امت جرج ادوارد مور ژان-پل سارتر گیلبرت رایل هیلاری پاتنم پیتر استراوسن ر. ج. کالینگوود آدولف اشتور رودلف کارناپ سول کریپکی ویلارد کواین الیزابت انسکوم دونالد دیویدسن مایکل دامت الوین پلانتینگا پیتر ون اینواگن درک پارفیت بیشتر...
نظریه‌های متافیزیک	نظریه کنش (فلسفه) ضد واقع‌‎گرایی جبرگرایی دوگانه انگاری دکارتی وضع‌گرایی ذات‌باوری اگزیستانسیالیسم اختیار ایدئالیسم هندی ایدئالیسم لیبرترینیسم (متافیزیک) آزادی ماده‌باوری معنی زندگی یگانه‌انگاری طبیعت‌گرایی (فلسفه) هیچ‌انگاری پدیدارگرایی واقع‌گرایی فلسفی غیرواقع‌گرایی فیزیکالیسم متافیزیک کیفیت پیرسینگ ایدئال گرایی افلاطونی نسبی‌گرایی اخلاقی سامخیا واقع گرایی علمی خودتنهاانگاری ذهنیت‌گرایی نظریه ماده نظریه نوع‌ها
مفهوم‌ها در متافیزیک	انتزاعی و انضمامی روح جهانی وجود مقوله وجود علیت انتخاب می‌اندیشم پس هستم مفهوم شناخت متجسم موجودیت ذات (جوهر) هستی تجربه انتزاع هیپواستاتیک ایده این‌همانی این‌همانی و تغییر اطلاعات بینش هوش نیت وجهیت ماده معنا Memetics نمایش ذهنی ذهن حرکت ضرورت Notion ابژه الگو ادراک جسم فیزیکی اصل خاصیت کیفیات ذهنی کیفیت واقعیت روح سوژه Substantial form اندیشه زمان حقیقت تمایز نوع و نمونه جهانی مشاهده ناپذیر ارش بیشتر...
موضوع‌های مرتبط	ارزش‌شناسی کیهان‌شناسی معرفت‌شناسی فرا- هستی‌شناسی فلسفه ذهن فلسفه روان شناسی فلسفه خویشتن فلسفه فضا و زمان غایت شناسی فیزیک نظری
رده:متافیزیک Portal WikiProject

ن ب و دانش محاسبه‌پذیر
موضوعات و مفاهیم	الفبای اندیشه انسان کنترل از طریق مرجع استدلال خودکار دانش حس مشترک استدلال عقلانی محاسبه‌پذیری سیستم صوری موتور استنتاج پایگاه دانش سیستم پایگاه دانش مهندسی دانش استخراج دانش بازنمایی دانش Knowledge retrieval Library classification برنامه‌نویسی منطقی هستی‌شناسی پاسخ به پرسش استدلالگر معنایی
پیشنهادها پیاده‌سازی‌ها	Zairja ارس مگنا (۱۳۰۰) An Essay towards a Real Character and a Philosophical Language (۱۶۸۸) Calculus ratiocinator & Characteristica universalis (گوتفرید لایبنیتس، ۱۷۰۰) رده‌بندی دهدهی دیوئی (۱۸۷۶) برداشت و مفهوم نوشتار (۱۸۷۹) Mundaneum (۱۹۱۰) ذره‌گرایی منطقی (۱۹۱۸) رساله منطقی-فلسفی (۱۹۲۱) برنامه هیلبرت (۱۹۲۰) قضایای ناتمامیت گودل (۱۹۳۱) ممکس (۱۹۴۵) پرولوگ (۱۹۷۲) سیس (۱۹۸۴) دانش راستین (۲۰۰۷) ولفرم آلفا (۲۰۰۹) واتسون (۲۰۱۱) سیری (۲۰۱۱) قاب دانش (۲۰۱۲) ویکی‌داده (۲۰۱۲) مایکروسافت کورتانا (۲۰۱۴) ویو (۶۲۰۱)
در داستان	موتور (سفرهای گالیور، ۱۷۲۶) جو (منطقی به نام جو، ۱۹۴۶) کتابدار (سقوط برف، ۱۹۹۲) دکتر نو (هوش مصنوعی، ۲۰۰۱) خانه آبی(چرخه سبک باروک، ۲۰۰۳)

ن ب و فلسفه اجتماعی و سیاسی
فیلسوفان	جرمی بنتام Alinsky آرشیت دانا ارسطو آگوستین سری اوروبیندو توماس آکویناس ابن رشد Azurmendi آلن بدیو میخائیل باکونین ژان بودریار Benoist آیزایا برلین Bonald Bosanquet ادموند برک آلبر کامو چاناکیا نوآم چامسکی سیسرون اگوست کنت کنفوسیوس گی دوبور میلوان جیلاس امیل دورکیم فریدریش انگلس میشل فوکو شارل فوریه مهاتما گاندی آرنولد گلن جووانی جنتیله ابوحامد محمد غزالی آنتونیو گرامشی هوگو گروتیوس یورگن هابرماس هان فی زی توماس هابز دیوید هیوم ایمانوئل کانت راسل کرک پتر کروپوتکین گوستاو لوبون Le Play گوتفرید لایبنیتس جان لاک رزا لوکزامبورگ نیکولو ماکیاولی ژوزف دو مستر نیکولا مالبرانش هربرت مارکوزه ژاک ماریتن مارسیلیوس کارل مارکس منسیوس روبرت میخلز جان استوارت میل شارل دو مونتسکیو Möser موزی محمد آنتونیو نگری فریدریش نیچه رابرت نوزیک مایکل اوکشات خوزه ارتگا یی گاست ویلفردو پارتو فیلیپ پتیت جان پلامناتز افلاطون کارل پولانی کارل پوپر آین رند جان رالز ارنست رنان موری راتبارد ژان-ژاک روسو Royce برتراند راسل جرج سانتایانا Sarkar ژان-پل سارتر کارل اشمیت جان سرل شانگ یانگ آدام اسمیت ورنر زمبارت Spann هربرت اسپنسر Spirito ماکس اشتیرنر لئو اشتراوس ایپولیت تن چارلز تیلور هنری دیوید ثورو ویوکاناندا ولتر Walzer اسلاوی ژیژک
رده:نظریه‌های اجتماعی	فایده‌گرایی وی شیشکا آنارشیسم اقتدارگرایی جمع‌گرایی کمونیسم اجتماع‌گرایی Conflict theories کنفسیوس‌گرایی Consensus theory محافظه‌کاری قراردادگرایی فرهنگ گرایی فاشیسم Feminist political theory گاندیگرایی فردگرایی Legalism لیبرالیسم لیبرترینیسم موهیسم لیبرالیسم ملی‌گرا جمهوری‌خواهی ساخت‌گرایی اجتماعی برساخت‌گرایی (علوم اجتماعی) داروینیسم اجتماعی جبرگرایی اجتماعی سوسیالیسم
مفاهیم اجتماعی	نافرمانی مدنی دموکراسی Four occupations عدالت حقوق فرمان آسمان صلح مال انقلاب حق قرارداد اجتماعی جامعه جنگ بیشتر…
مقاله‌های مرتبط	دانش نظری حقوق فلسفه اقتصاد فلسفه آموزش و پرورش فلسفه تاریخ فلسفه عشق فلسفه سکسوالیته فلسفه علوم اجتماعی معرفت‌شناسی اجتماعی
رده:فلسفه اجتماعی Portal Task Force

ن ب و کریستیان هویگنس
کتاب‌ها	Systema Saturnium (1659) De Vi Centrifiga (1659) Horologium Oscillatorium (1673) Traité de la Lumiére (1692) Cosmotheoros (1698)
در علم و فلسفه طبیعی	شتاب نوسان Conception of the standardization of the temperature scale Early history of مکانیک کلاسیک Early history of calculus آونگ منحنی جرونو اصل هویگنس (اصل هویگنس) اصل هویگنس Huygens' tritone اصل هویگنس اصل هویگنس Huygens–Steiner theorem فرضیه of intelligent extraterrestrial life خم هم‌زمانی (خم هم‌زمانی) Foundations of differential geometry of curves (mathematical notions of the evolute and اینولوت منحنی) Scientific foundations of horology Mathematical and physical investigations of properties of the pendulum Modern conception of centrifugal and centripetal forces تئوری موسیقی ریزپرده (31 equal temperament) قطبش (موج‌ها) (Iceland spar) حلقه‌های زحل تیتان Theoretical foundations of نورشناسی فیزیکی (نور)
در فناوری	Inventions by Huygens Aerial telescope Centrifugal governor چرخزاد Huygens' engine ^۱ عدسی چشمی فانوس جادو ^۲ Spiral balance spring تاریخ ابزارهای زمان (pendulum clock و تاریخ ابزارهای زمان)
Recognitions	List of things named after Christiaan Huygens فهرست سیارک‌ها (۲۰۰۱–۳۰۰۱) کاسینی-هویگنس فضاپیمای هویگنس Mons Huygens Huygens (crater) Huygens-Fokker Foundation حلقه‌های زحل حلقه‌های زحل ساعت (صورت فلکی)
دیگر موضوعات	گیتی: یک سفر شخصی (۱۹۸۰ documentary TV series ارث کارل سیگن) Clocks and Culture, 1300–1700 (۱۹۶۷ کتاب تاریخی اثر Carlo Cipolla) Revolution in Time: Clocks and the Making of the Modern World (۱۹۸۳ کتاب تاریخی اثر David Landes) انقلاب علمی دوران طلایی هلند فرهنگستان علوم فرانسه
افراد مرتبط	Huygens family گالیلئو گالیله رنه دکارت Salomon Coster آنتونی فان لیوونهوک گوتفرید لایبنیتس آیزاک نیوتن رابرت هوک دنی پاپن اگوستن-ژان فرنل توماس یانگ
^۱ A rudimentary prototype of internal combustion piston engine. ^۲ An early practical type of فراتاب and a precursor to both the modern اسلاید پروژکتور and the فیلم پروژکتور. Wikiquote Wikisource texts

ن ب و فلسفه قاره‌ای
فیلسوفان خردگرا	رنه دکارت نیکولا مالبرانش باروخ اسپینوزا گوتفرید لایبنیتس کریستیان ولف ایمانوئل کانت
فیلسوفان رمانتیک	فریدریش هولدرلین • فریدریش شیلر • یوهان ولفگانگ فون گوته • ژان-ژاک روسو
فیلسوفان ایدئالیست آلمانی	فریدریش هاینریش یاکوبی • کارل لئونارد رینولد • گوتلوب ارنست شولز • یوهان گوتلیب فیشته • فریدریش ویلهلم یوزف شلینگ • سالومون مایمون • گئورگ ویلهلم فریدریش هگل
فیلسوفان نوکانتی	رودلف هرمان لوتسه • فریدریش آلبرت لانگه • آفریکن اسپیر • هرمان کوهن • آلویس ریل • ویلهلم ویندلباند • هانس فایهینگر • کارل ورلاندر • پاول ناترپ • هاینریش ریکرت • ارنست کاسیرر • امیل لاسک
فیلسوفان هگلی	هرمان فریدریش ویلهلم هینریش • لودویگ فویرباخ • برونو باور • داوید اشتراوس • الکساندر کوژو
فیلسوفان مارکسیست و نئومارکسیست	کارل مارکس • فریدریش انگلس • گئورگی پلخانف • جورج لوکاچ • آنتونیو گرامشی • تئودور آدورنو • ماکس هورکهایمر • والتر بنیامین • اریک فروم • یورگن هابرماس • اسلاوی ژیژک • هربرت مارکوزه • اکسل هونت
فیلسوفان اگزیستانسیالیست	فردریش نیچه • فرانتس کافکا • فیودور داستایفسکی • ژان-پل سارتر • آلبر کامو • سورن کی یرکگور • گابریل مارسل • سیمون دوبوار
هرمنوتیک و پدیدارشناسی	فریدریش شلایرماخر • ویلهلم دیلتای • ادموند هوسرل • آلفرد شوتس • ماکس شلر • مارتین هایدگر • هانس-گئورگ گادامر • هانا آرنت • هانری کربن • هوبرت درایفوس • پل ریکور • موریس مرلو-پونتی • کارل یاسپرس • رودولف بولتمان
ساختارگرایی، پساساختارگرایی و پست‌مدرنیسم	فردینان دو سوسور • کلود لوی-استروس • لوئی آلتوسر • رولان بارت • ژاک دریدا • میشل فوکو • ژان بودریار • ژان فرانسوا لیوتار • زیگمونت باومن • ژیل دلوز
سایر فیلسوفان	ولتر • دنی دیدرو • یوهان گئورگ هامان • آرتور شوپنهاور • کارل اشمیت • آیزا برلین • جورجو آگامبن • تری ایگلتون • گاستون باشلار • آلن بدیو • آنری برگسون • لئو اشتراوس • موریس بلانشو • کورنلیوس کاستوریادیس • امانوئل لویناس • ژاک لاکان • جودیت باتلر • ژولیا کریستوا • نانسی فریزر • پیر بوردیو • فرانسوا لاروول • اندرو فینبرگ • آلبرت بورگمان • برنارد استیگلر بیشتر…
نظریه‌های فلسفی	ایدئالیسم آلمانی فلسفه هگل نظریهٔ انتقادی اگزیستانسیالیسم ساختارگرایی پسامدرنیسم پساساختارگرایی
مفاهیم	خودینگی دل‌زدگی دازاین تفاوت بحران وجودی انترسوبژکتیویته اونتیک دیگری خودفریبی واقع‌شدگی ترس‌آگاهی بیشتر…
مقاله‌های مرتبط	کانتی‌گروی پدیده‌شناسی هرمنوتیک ساختارزدایی
فلسفه قاره‌ای مقاله‌های خرد فلسفه

ن ب و حسابان
پیش حسابان	بسط دوجمله‌ای تابع مقعر تابع پیوسته فاکتوریل تفاضل محدود متغیر آزاد و متغیر پابند نمودار تابع Linear function رادیان قضیه رول سکانت شیب مماس
حد (ریاضی)	شکل نامعلوم حد تابع حد یک-طرفه حد دنباله مرتبه تخمین حد تابع
حساب دیفرانسیل	مشتق دیفرانسیل (ریاضیات) معادله دیفرانسیل عملگر دیفرانسیلی قضیه مقدار میانگین نمادگذاری‌های مشتق Leibniz's notation نمادگذاری‌های مشتق قواعد دیفرانسیل گیری linearity Power قواعد دیفرانسیل گیری قاعده زنجیری قاعده هوپیتال قاعده ضرب General Leibniz's rule قاعده خارج قسمت Other techniques تابع ضمنی Inverse functions and differentiation Logarithmic derivative Related rates نقاط مانا First derivative test Second derivative test Extreme value theorem بیشینه و کمینه کاربرد های دیگر روش نیوتن قضیه تیلور
انتگرال	پاد مشتق طول قوس انتگرال Constant of integration Differentiation under the integral sign قضیه اساسی حسابان Differentiating under the integral sign انتگرال‌گیری جزء به جزء Integration by substitution جانشینی مثلثاتی تغییر متغیر اویلر Weierstrass Partial fractions in integration Quadratic integral قانون ذوزنقه حجم‌ها Washer method روش پوسته
حساب برداری	مشتق‌ها تاو (ریاضی) مشتق جهت‌دار دیورژانس گرادیان عملگر لاپلاس قضایای پایه‌ای قضیه گرادیان قضیه گرین Stokes' قضیه دیورژانس
حساب چندمتغیره	قضیه دیورژانس Geometric ماتریس هسین ماتریس ژاکوبی ضرایب لاگرانژ انتگرال خطی حساب ماتریس‌ها انتگرال چندگانه مشتق جزئی انتگرال سطحی انتگرال حجمی مباحث پیشرفته Differential forms Exterior derivative قضیه استوکس حساب تنسوری
دنباله و سری	Arithmetico–geometric sequence انواع سری Alternating سری دو جمله‌ای سری فوریه سری هندسی سری هارمونیک سری (ریاضیات) سری توانی بسط تیلور بسط تیلور Telescoping آزمون‌های همگرایی Abel's Alternating series Cauchy condensation Direct comparison Dirichlet's Integral Limit comparison آزمون نسبت Root آزمون جمله
توابع خاص و اعداد	عدد برنولی E (عدد) تابع نمایی لگاریتم طبیعی تقریب استرلینگ
تاریخچه حسابان	Adequality بروک تیلور کولین مک‌لورین Generality of algebra گوتفرید لایبنیتس بی‌نهایت کوچک حسابان آیزاک نیوتن Fluxion Law of Continuity لئونارد اویلر Method of Fluxions The Method of Mechanical Theorems
لیست‌ها	قواعد دیفرانسیل گیری فهرست انتگرال تابع‌های نمایی فهرست انتگرال‌های تابع‌های هیپربولیک فهرست انتگرال تابع‌های وارون هذلولوی فهرست انتگرال توابع وارون مثلثاتی فهرست انتگرال تابع‌های گنگ فهرست انتگرال‌های توابع لگاریتمی فهرست انتگرال توابع گویا فهرست انتگرال توابع مثلثاتی Secant Secant cubed فهرست حدها فهرست‌های انتگرال‌ها
موضوعات متفرقه	هندسهٔ دیفرانسیل انحنا of curves of surfaces Euler–Maclaurin formula Gabriel's Horn برهان بزرگتر بودن ۲۲/۷ از عدد پی Regiomontanus' angle maximization problem Steinmetz solid

ن ب و بی‌نهایت ( $\infty$ )
تاریخچه	Controversy over Cantor's theory
شاخه‌های ریاضیات	Internal set theory Nonstandard analysis نظریه مجموعه‌ها Synthetic differential geometry
صوری‌سازی بی‌نهایت	اعداد اصلی اعداد ابرحقیقی Infinity + 1 اعداد ترتیبی Surreal numbers اعداد ترامتناهی بی‌نهایت کوچک‌ها Absolute Infinite
ریاضی‌دانان	گئورگ کانتور گوتفرید لایبنیتس آبراهام رابینسون

داده‌های کتابخانه‌ای
عمومی	ISNI 1 ویاف 1 ورلدکت (از طریق ویاف)
کتابخانه‌های ملی	نروژ شیلی اسپانیا فرانسه (داده‌ها) کاتالونیا آلمان ایتالیا اسرائیل ایالات متحده آمریکا لتونی ژاپن جمهوری چک استرالیا یونان کره 2 کرواسی هلند 2 لهستان سوئد واتیکان
نهادهای پژوهش هنری	نام هنرمندان (گتی)
واژه‌نامه‌های زندگی‌نامه‌ای	آلمان
پایگاه‌های دادهٔ علمی	ساینی (ژاپن) مث‌سای‌نوت پروژهٔ تبارشناسی ریاضیات zbMATH
سایر	کاربرد چندوجهی اصطلاحات موضوعی هنرمند موزیک‌برینز ریرو (سوئیس) 1 2 شبکه‌های اجتماعی و محتوای بایگانی شونده سوداک (فرانسه) 1 تروو (استرالیا) 1