Technopedia Center
PMB University Brochure
Faculty of Engineering and Computer Science
S1 Informatics S1 Information Systems S1 Information Technology S1 Computer Engineering S1 Electrical Engineering S1 Civil Engineering

faculty of Economics and Business
S1 Management S1 Accountancy

Faculty of Letters and Educational Sciences
S1 English literature S1 English language education S1 Mathematics education S1 Sports Education
teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url
  2. Weltenzyklopädie
  3. زبان‌های کردی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
زبان‌های کردی - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
صفحه نیمه‌حفاظت‌شده
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
(تغییرمسیر از کُردی)
«کردی» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، کردی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

زبان کُردی
کوردی، Kurdî
زبان بومی در ایران
 ترکیه
 عراق
 سوریه
 جمهوری آذربایجان
 ارمنستان
 گرجستان
 ترکمنستان
 قزاقستان
 قرقیزستان
منطقهایران، کردستان، آناتولی، خراسان، قفقاز
قومیتکرد
شمار گویشوران
[۱]
گویش‌ها
کردی شمالی (کرمانجی)
کردی میانی (سورانی)
کردی جنوبی (کلهری)
لکی (مورد اختلاف)
وضعیت رسمی
زبان رسمی در
 اقلیم کردستان عراق

 اداره خودمختار شمال و شرق سوریه

 عراق
زبان اقلیت
شناخته‌شده در
 ارمنستان[۲]
 جمهوری آذربایجان (زبان آموزشی یک اقلیت ملی به رسمیت شناخته شده)[۳]
 گرجستان (زبان آموزشی یک اقلیت ملی به رسمیت شناخته شده)[۴][۵]
کدهای زبان
ایزو ۱–۶۳۹ku
ایزو ۲–۶۳۹kur
ایزو ۳–۶۳۹kur – کد همگانی
کدهای اختصاصی:

kmr – کردی شمالی

ckb – کردی مرکزی

sdh – کردی جنوبی

lki – لکی
گلاتولوگkurd1259[۶]
زبان‌شناسی58-AAA-a (کردی شمالی از جمله کورمانجی & کورمانجیکی) + 58-AAA-b (کردی مرکزی از جمله Dimli/Zaza & Gurani) + 58-AAA-c (کردی جنونی از جمله Kurdi)
{{{mapalt2}}}
توزیع جغرافیایی کردی و دیگر زبان‌های ایرانی گویشی توسط کردها
این نوشتار شامل نمادهای آوایی آی‌پی‌ای است. بدون پشتیبانی مناسب تفسیر، ممکن است علامت‌های سوال، جعبه یا دیگر نمادها را جای نویسه‌های یونی‌کد ببینید.
بخش‌های کردنشین

زبان‌های کُردی یک زنجیره گویشی از زبان‌های هندواروپایی در شاخهٔ زبان‌های ایرانی غربی هستند که کُردها با آن‌ها سخن می‌گویند.[۷][۸] زبان‌های کردی از زبان‌های ایرانی شاخهٔ شمال غربی هستند که با زبان‌های فارسی، بلوچی و لری خویشاوندی دارند.[۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳] زبان کُردی دارای گویش‌های (کردی شمالی، کردی میانی، کردی جنوبی و لکی) است.[۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲] هر چند که در مورد زبان لکی اختلاف نظر وجود دارد و برخی آن را مستقل از زبان های کردی طبقه بندی کرده اند.[۲۳][۲۴][۲۵]

به باور پژوهشگران کردهای ایران و بسیاری از کردهای ترکیه و عراق به گونه‌هایی از زبان پهلوی سخن می‌گویند و مردم شمال ایران نیز به گونه‌ای از زبان پهلوی سخن می‌گویند؛ مانند مازندرانی و گیلانی و در جنوب شرق ایران بلوچی نیز عناصری از زبان پهلوی را دارد،[۲۶] این زبان‌ها نیز متعلق به زیرگروه شمال غربی زبان‌های ایرانی هستند. از دیگر زبان‌های مشابه به زبان‌های کردی که زیرگروه جنوب غربی زبان‌های ایرانی به‌شمار می‌آیند، فارسی و لری هستند؛ که هرکدام در مناطق وسیعی تکلم می‌شوند.

زرین‌کوب در کتاب تاریخ مردم ایران می‌گوید: در پایان عهد آل بویه در سرزمین جبال که نیز ولایت فهله نام داشت و زبان مردم آن نواحی به همین سبب فهلوی نیز خوانده می‌شد ادبیاتی عامیانه نیز در لهجه‌های محلی انعکاس داشت. در ری که زبان آن تدریجاً به لغت دری نزدیک‌تر از پهلوی می‌شد ترانه‌هایی به لهجهٔ رازی رایج بود و در همدان و زنجان فهلویات یا ادبیات پهلوی که ملحونات آنها اورامنان خوانده می‌شد فراوان گفته می‌شد.[۲۷]

گویش‌های مختلف عمدتاً در بخش‌هایی از ایران، عراق، سوریه و ترکیه مورد استفاده قرار می‌گیرد. جمعیت‌های پراکنده کرد همچنین در جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، لبنان و کشورهای اروپایی به ویژه آلمان و انگلستان نیز زندگی می‌کنند.[۲۸]

تاریخ زبان کُردی

دانش زبان‌شناسی اجازه می‌دهد مرزهای تقریبی مناطقی را که هسته اصلی قومی سخنرانان گویش‌های معاصر کرد شکل گرفته است، ترسیم شود. مکنزی در اوایل دهه ۱۹۶۰ (مکنزی، ۱۹۶۱) در رابطه با تاریخ و گذشته زبان کردی فرضیاتی ارائه کرده است. مکنزی در آفرینش ایده‌های تدسکو (۱۹۲۱: ۲۵۵) و در مورد ویژگی‌های آوایی، مورفولوژیکی فونیکی مشترکی که بین کردی، فارسی و بلوچی مشترک است، مکنزی به این نتیجه رسید که گویشوران این سه زبان ممکن است یک بار در زمان‌های گذشته در تماس با هم و نزدیک به هم بوده‌اند. وی کوشیده است وحدت زبانی ادعایی فارسی-کرد-بلوچی را که احتمالاً در مناطق مرکزی ایران بوده بازسازی کند. مطابق نظریه مکنزی، پارس‌ها (هخامنشیان) استان فارس را در جنوب غربی اشغال کردند (براساس این فرض که هخامنشیان به فارسی باستان صحبت می‌کرده‌اند و این زبان به درستی نیای فارسی امروزی باشد)، بلوچ‌ها (پروتو-بلوچ‌ها، اجداد بلوچ‌های امروزی) در مناطق مرکزی غرب ایران ساکن بوده‌اند و کردها (پروتو-کردها، اجداد کردهای امروزی) در شمال غربی لرستان و اصفهان کنونی زندگی می‌کرده‌اند.[۲۹]

ارتباط زبان اوستایی، پارسی، مادی و پهلوی با زبان‌های کردی

در سال‌های اخیر تصور نادرستی در بین عوام از ارتباط زبان اوستایی و کردی ایجاد شده است. زبان اوستایی یک زبان ایرانی شرقی است و زبان‌های کردی جزو شاخه غربی زبان‌های ایرانی اند و به طبع نمی‌توانند بازمانده یک زبان ایرانی شرقی (اوستایی) باشند. همانندی‌های فارسی، کردی، بلوچی و هر زبان ایرانی دیگر با اوستایی بدین دلیل است که همه این زبان‌ها ایرانی اند و از یک نیای مشترک زبان نیا-ایرانی منشعب شده‌اند.

از زبان مادی نیز تنها واژگان انگشت شماری در آثار دیگر زبان‌ها به جای مانده و به طبع بر اساس چند واژه معدود نمی‌توان هیچ زبانی را بازمانده زبان مادی دانست. همچنین زبان اوستایی و مادی متعلق به دوره کهن یا باستانی زبان‌های ایرانی اند و هیچ بازمانده شناخته شده‌ای در دوره میانه زبان‌های ایرانی ندارند. همه زبان‌های کردی متعلق به دوره نوین زبان‌های ایرانی اند و نیای مستقیمی در دوره میانه ندارند.

زبان پهلوی ساسانی که نام دانشگاهی آن پارسی میانه است و پارسیگ نامیده می‌شده، نیای زبان فارسی است و طبیعتاً مانند فارسی، یک زبان ایرانی جنوب غربی است. زبان پهلوی اشکانی (زبان پارتی) یا پهلوانی یک زبان ایرانی شمال غربی است و از این نظر با تالشی، گیلکی، مازندرانی (طبری)، زازایی، گورانی هم خانواده است[۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵]

زبان کردی متعلق به شاخه ایرانی خانواده هندو اروپایی است. زبان شناسان معمولاً زبان کردی را به عنوان زبان‌های شمال غربی ایران و بعضی محققان این زبان را به عنوان میانجی بین شمال غرب (اشکانی) و جنوب غربی (پارسی باستان) ایران طبقه‌بندی می‌کنند. مارتین ون براینسنن یادآور می‌شود که «کردی ویژگی و عنصر زبانی قوی جنوب غربی (پارسی هخامنشی) را دارد»، در حالی که «زازا و گوران متعلق به گروه شمال غربی (اشکانی _ مادی) ایران هستند»

لودویگ پولس معتقد است که کردی به نظر می‌رسد زبان اصلی شمال غربی ایران است. اما اذعان می‌کند که ویژگی‌های مشترک بسیاری با زبان‌های جنوب غربی ایرانی مانند پارسی باستان دارد، که ظاهراً به دلیل تماس‌های طولانی مدت و زیاد تاریخی می‌باشد.

ولادیمیر مینورسکی خاورشناس و دیپلمات روسی معتقد است اقوام کردها بازماندهٔ مادها هستند،[نیازمند منبع] ولی هیچ ادعا و اثبات زبان شناختی مبنی بر ارتباط زبان‌های کردی امروز با زبان مادی ارائه نداده است و فقط از دید تاریخی به مسئله نگریسته است. همان‌طور که گفته آمد، زبان مادی متعلق به دوره کهن یا باستانی زبان‌های ایرانی اند و هیچ بازمانده شناخته شده‌ای در دوره میانه زبان‌های ایرانی ندارند. همه زبان‌های کردی متعلق به دوره نوین زبان‌های ایرانی اند و نیای مستقیمی در دوره میانه ندارند و از زبان مادی نیز تنها چند واژه در نوشته‌های دیگر زبان‌های باستانی به جای مانده است.

در سال ۱۹۵۱ یکی از شاگردان معروف مینورسکی بنام دی.ان. مک کنزی که جزو سرشناس‌ترین متخصصین فارسی میانه (پهلوی) و زبانهای کردی شمرده می‌شود، مقاله‌ای با عنوان «ریشه‌های زبان کردی» نوشت. او در این نوشته اظهار تعجب کرد که چرا باوجود آنکه استاد مینورسکی به بسیاری ادعاهای مبالغه آمیز و مبهم دربارهٔ «ریشه کردها» جواب داده است، هنوز «موضوع کردهای معاصر به تاریخ از یک انگیزه بسیار ساده سرچشمه می‌گیرد و آن هم نیاز به اجداد قهرمان است و از آنجا که دوره امپراتوری مادها هنوز به اصطلاح صاحبی ندارد، کردهای معاصر پنهان نمی‌کنند که می‌خواهند مادهای باستان را در این نقش ببینند.[۳۶]

مک کنزی پس از بررسی بسیاری از گونه‌های زبان‌های ایرانی در مقاله معروفش بنام «ریشه‌های زبان کردی» می‌نویسد: «وظیفه نخست من باید تعریف زبان کردی از طریق تعیین مشخصاتی باشد که آن را از دیگر لهجه‌های ایرانی متمایز می‌کند. متأسفانه باید در ابتدای این بحث اعتراف کنم که نتایجی که به آن رسیده‌ام، عموماً منفی هستند، زیرا تقریباً در برابر هر مشخصه ویژه زبان کِردی، یک مشخصه مشابه در دستکم یک لهجه دیگر ایرانی وجود دارد» آنگاه او در ادامه این مقاله به تحلیل و مقایسه خصوصیات دستوری و صرفی (مورفولوژیک) کردی با دیگر زبان‌های ایرانی می‌پردازد، تا با نمونه‌های مختلف نظر خود را ثابت کند که کردی نیز مانند دیگر شاخه‌های خانواده زبان‌های ایرانی، یکی از این زبان هاست – مانند بلوچی یا لُری، تاتی – آذری یا گیلکی. بنظر مک کنزی و ویندفور کُردی از نزدیک‌ترین زبان‌های ایرانی به پارسی باستان (هخامنشی) است و حتی در دوره ای تحت تأثیر زبان پارتی بوده است که می‌دانیم ریشه اش در شرق دریای کاسپین بوده و در زمان اشکانیان زبان پارتی تقریباً همه گونه‌های زبان‌های ایرانی از جمله فارسی، کردی، تاتی، زازاکی و بلوچی و گورانی را تحت تأثیر خود قرار داده است[۳۷]

جدول مقایسه تحولات آوایی زبانهای ایرانی با زبان کردی

پارسی زبان کردی بلوچی زبانهای مرکزی زبانهای خزری سمنانی تالشی زازایی آذری کهن گورانی پهلوی اشکانی IE
h/d s/z s/z s/z s/z s/z s/z s/z s/z s/z s/z k/*g*
-z- -ž- -j- -j- j,ž,z j,ž -ž- -j- -ž- -ž- -ž- k(u)pal*
z ž j j,ž,z j(z) žj ž j (ž(y ž ž (g(u)(h*
S S ? esb S esb asb esp isb sip ? KW*
S S S r r h)r) (h(r hi)r) h)r) ya)r) hr tr/*tl*
d d (?)d b b b b b b b b *d(h)w
L/L L/L L/L L/L(r,z) L/L L/L(r,z) r/rz r/rz r/rz Lr/rz rδ)/rz) oIr)*rd/*rz)
(x(u (x(w v x(u),f,v (x(u (x(u h w h w wx sw*
h h h (h(u h h h w u u f tw*
-j -j -j (-j-(y -j -j -j -j -y -y -y -y*

در مقابل، گارنیک آساتوریان نیز معتقد است که تنها بازمانده زبان مادی شاید تاتی در آذربایجان و زبان‌های مرکزی کاشان باشد.[۳۸] صحت این نظریه را دیاکونف نیز مورد تأیید قرار داده است. چنان‌که وی در اثر مشهورش موسوم به «تاریخ ماد» می‌نویسد:

«هنوز در زمان حاضر هم تات‌ها و تالشی‌ها و مازندرانی‌ها به لهجه‌هایی سخن می‌گویند که از بقایای زبان هند و اروپایی می‌باشد که در آغاز زبان مادهای شرقی بوده است. امتیاز ویژه این لهجه‌ها، کهنگی و مهجوری اصوات می‌باشد که در بسیاری موارد با زبان فارسی تفاوت داشته و با مادی و پارتی و اوستایی مشابهت دارد»[۳۹]

گویش‌ها


در برخی دسته‌بندی‌ها کردی به سه دسته اصلی شمالی، جنوبی و میانه تقسیم شده که خود شامل بیست و دو نوع گویش می‌باشد و هر گویش نوع نگارش و تلفظ خاصی دارد.[۴۰] تلاش برای یک زبان استاندارد برای کردی نتوانسته به موفقیت‌های چشمگیری برسد.[۴۰]

گویش‌ها و لهجه‌های زبان‌های کردی‌تبار
  1. گویش کرمانجی شامل شکاکی، خراسانی و …
  2. گویش سورانی شامل اردلانی، موکریانی و …
  3. گویش جنوبی شامل کلهری و ایلامی …
  4. پراکنده شامل گویش کردی اراکی
شاخه گویش گویش لهجه‌ها و مناطق زندگی گویشوران
کردی شمالی

(Kurdiya Bakûr)

کورمانجی

(Kurmancî)

بُوتانی یا «بُختی» (Botanî یا Botî یا Boxtî)

  1. سَرحَدی یا «سَرحَدکی» (serhedî یا serhedkî)
  2. تُوری (Torî)
  3. خَرزی (Xerzî)
  4. سِلیوانی یا سِلیوی یا «فارقینی» (Silîvanî یا Silîvî یا Farqînî)
  5. قَرَژداخی (Qerejdaxî)
  6. آمَدی (Amedî) (لهجه معیار کردی کورمانجی در کردستان ترکیه)

بادینانی یا «بهدینانی» (Badînanî یا Badînî یا behdînanî یا behdînî)

  1. حَکاری یا «شَمذینانی» (Hekarî یا Şemzînanî)
  2. سورچی (Surçî)
  3. شِنگالی یا «سَنجاری» (Şingalî یا Şingarî یا Senjarî)
  4. هَرکی (Herkî)
  5. شِکاکی (Şikakî)
  6. بایزیدی
  7. جودیکانی

کورمانجی روژاوا (Kurmanciya Rojava)

  1. دیرسِمی یا «دیرسِمکی» (Dêrsimî یا Dêrsimkî)
  2. شادِلی (Şaddilî)
  3. شینَمِلی (Sînemilî)
  4. کورمانجکی (Kurmanckî)
  5. رَشُویی یا «رَشوانی» (Reşoyî یا Reşwanî)
  6. اورفی یا «رِحایی» (Urfî یا Rihayî)
  7. عَفرینکی (Efrînkî)

کورمانجی خراسان و دیلمان (Kurmanciya Xoresan û Deylaman)

  1. عمارلویی یا «آمَرانلویی» (Ameranlûyî)
  2. قُوچانی (Qoçanî)
  3. بجنوردی (Bocnûrdî)
  4. جان‌بَگی یا مُدانلویی (Canbegî یا Modanlûyî)

کورمانجی آناتولی (Kurmanciya Anatolyayê)

  1. |-
 کردی میانی

(Kurdiya Navîn)

سُورانی

(Soranî)

  1. سُورانی مُوکریانی یا «مهابادی» (Mukrî یا Mukriyanî)
  2. سُورانی اربیلی یا «سُورانی» (Hewlêrî یا Soranî)
  3. سُورانی خُوشناوی (Xoşnawî)
  4. سُورانی گَرمیانی یا «سُورانی کرکوکی» (Germiyanî یا Kerkûkî)
  5. سُورانی پِشدَری (Pişderî)
  6. سُورانی بابانی یا «سُورانی سلیمانیه‌ای» (Babanî یا Silêmanî)
  7. وارماوایی‌ «Warmawayî»
  8. جافی (Cafî)
  9. سُورانی کرمانشاهی (Soraniya-Kirmaşanî)
  10. سُورانی خانقینی (Soraniya-Xaneqînî)
  11. اردلانی یا «سنندجی» (Erdelanî یا Sîneyî)
  12. کُلیایی

(Kulyayî)

کردی جنوبی

(کوردی باشووری)

کلهری

(Kelhurî)

  1. کَلهری (Kelhurî)
  2. سَنجابی (Sencabî)
  3. کرماشانی-قصری
  4. مایانی یا دینوری (Mayanî)
  5. کردی ایلامی یا کردی فیلی(îlamî)
  6. زنگنه‌ای
  7. قروه‌ای
  8. گروسی
  9. کُردَلی
  10. کرندی
  11. صحنه‌ای
  12. بیلواری
  13. شیخ بزینی
  14. عبدویی
  15. کرونی
  16. چمچمالی
  17. لَکی (Lekî)
زازا-گُورانی

(Zaza-Goranî) | زازاکی «دِمِلی یا کِرمانجکی» (Zazakî یا Dimilî یا kirmanckî)

هَورامانی

(Hewramanî)

  1. هَورامی-لُهوُنی یا «پاوه‌ای» (Hewramî-Luhonî)
  2. هَورامی-تَختی (Hewramî-Textî)
  3. هَورامی-ژاوَرودی (Hewramî-Javerudî)
  4. هَورامی-بیسارانی (Hewramî-Bêsaranî)
  5. هَورامی-شیخانی (Hewramî-Şayxanî)
  6. هَورامی-حلبچه‌ای (Hewramî-Helebceyî)
  7. هَورامی-کَندوله‌ای (Hewramî-Kendûleyî)
گُورانی

(Goranî)

  1. باجلانی (Bacalanî)
  2. شَبَکی (Şebekî) (پیرو آیین یارسان یا اهل حق)
  3. کاکایی یا کاکی‌ای (Kakaî یا Kakêyî) (پیرو آیین یارسان یا اهل حق)
تقسیم‌بندی گویش‌های زبان کردی

شاخه‌های اصلی زبان‌های کردی عبارتند از:[۴۱][۴۲][۴۳][۴۴][۴۵]

زبان کردی مرکزی در عراق زبان رسمی است[۴۷] در حالی که در کشور سوریه ممنوع است. تا اوت ۲۰۰۲ در ترکیه محدودیت‌های شدیدی بر آن (کردی کرمانجی) اعمال می‌شد گرچه هنوز کاربرد آن در ترکیه محدود است.[۴۸] در ایران نیز کاملاً آزاد است و در رسانه‌ها امکان استفاده از آن وجود دارد در حالی که استفاده از آن در نظام آموزشی دولتی هنوز صورت نپذیرفته و قطعی نشده است.

اشتراکات زبانی میان کردی و پارسی باستان و پارسی میانه (پارسیگ)

بسیاری از واک‌های موجود در فارسی باستان و میانه که بعدها تحت تأثیر الفبا و دستور زبان عربی متروک شدند در کردی امروز زنده‌اند. از جمله تفاوت‌هایی که میان واژگان هم ریشهٔ کردی و فارسی امروز وجود دارد جابجایی حروف و قلب و تبدیل هاست که در این گونه موارد غالباً صورت مورد استفاده در کردی به صورت کهن واژه نزدیک تر است. این تغییرات در زبان فارسی را امروزه تحت عناوین زیر بررسی می‌کنند.

۱- یاء و واو مجهول: در فارسی باستان بیش از یک نوع یائ و واو وجود داشته که امروزه تنها صورت باقی مانده در فارسی را یاء و واو معلوم و دیگر گونه‌ها را مجهول می‌خوانند. یاء معلوم چون: تیر، جاوید، رهی، بید و واو معلوم چون: تموز، آهو، توت. صورت مجهول واو و یاء (که در فارسی افغانستان و تاجیکستان همچنان رواج دارد) در کردی با علامت «ێ» و «ۆ» از شکل معلوم آن‌ها متمایز می‌شوند و در واژگانی چون: شێر، دلێر، زۆر، شۆر و… وجود دارند.

«بعد از اسلام که خط پهلوی به عربی بدل شد و در حروف هجای عربی برای تلفظ واو و یاء مجهول حروف خاصی موجود نبود به مرور زمان تفاوت میان آنها از میان برخاست و همه معروف خوانده شدند.» (جهانگیر، ۱۳۸۵: ۲۱)

۲ - ابتدا به سکون: در زبان‌های ایرانی باستان گروه‌های صامت، یعنی اجتماع دو صامت در آغاز کلمه وجود داشته است اما بعدها از میان برخاسته است (خانلری، ۳۵۱:۱۳۶۵) این تغییر نیز باز به دلیل نفوذ و تأثیر دستور زبان عربی اتفاق افتاده که در آن ابتدا به ساکن محال است؛ بنابراین کلماتی که دارای چنین ترکیبی بودند به دو صورت تغییر کردند:

الف- افزودن مصوت میان دو صامت آغازی

Barardar-----brad(ar)---------bratar (برادر)

ب- الحاق مصوت به آغاز کلمه

(a)bru------brug-----bru (ابرو)

در کردی کلمات با همان سیاق باستانی و با صامت آغازین به کار می‌روند

Bra, bro,fra, dro

ج- تبدیل صامتها:

۱- صامت j=ج در آغاز کلمات در فارسی مرحلهٔ باستان، میانه و جدید به ز= z تبدیل یافته، همین واژگان در کردی بدل به ژ =zh شده‌اند.

زن jan = zan = زیستن jiv = ziwistan = در کردی:

(در واژهٔ ژه نیار به معنای نوازنده) ژه ن = jan = zhan

ژین/ ژیان = jiv =zhiwan

۲- صامت نفسی ه=h که در آغاز کلمات مرحلهٔ باستانی قرار داشته در فارسی میانه باقی مانده و در جدید ساقط شده

انجمن hanjamana= hanjaman= در کردی این شکل از کاربرد ه همچنان زنده است و در برگردان به فارسی حذف می‌شوند

هه و راز hawraz = اوراز به معنای فراز

هه و رامان hawraman= اورامان به معنای محل برآمدن خورشید

هه ور hawr = ابر

۳- صامت و=v آغازی هرگاه پس از آن مصوت i قرار داشته در مرحلهٔ میانه همچنان وجود داشته و در مرحلهٔ جدید به گُ = go تبدیل شده (خانلری۳۴۶:۱۳۶۵)

گشتاسپ = vishtaspa=wishtasp

گزارد = vicard = wizard

در کردی همین تبدیل در برخی موارد دیده می‌شود اما هم شکل نخستین امروز کاربرد دارد و هم شکل تغییر یافته:

Vitn(وتن) یا گوتن به معنای گفتن

هم وتن و هم گوتن در معنای گفتن به کار می‌رود که در اولی v باستانی به کار رفته و در دومی تبدیل شدهٔ آن به go. این go در کردی به o بسیار خفیف تلفظ می‌شود که بیشتر شبیه سکون است. به نظر می‌رسد در فارسی هم چنین بوده باشد و بعدها به دلیل پرهیز از ابتدای به سکون اینo واضح تر شده باشد.

۴- دال در بسیاری از کلمات فارسی قدیم ذال بوده و مثل ذال تلفظ می‌شده و به مرور زمان تلفظش تبدیل شده و دال شده (جهانگیر، ۱۳۸۵ :۱۵)

گنبذ = گنبد در کردی گمذ

۵گروه صامت fr= ف ر در میان کلمه به رف= rf قلب شده است.

برف = vafr =wafr

در کردی وه فر wafr عیناً تلفظ دورهٔ میانه است.

۶- مصوت میانی o یا auh در فارسی دورهٔ جدید به صامت خ بدل شده (خانلری، ۳۴۵:۱۳۶۵) و در کردی به همان صورت باقی مانده.

تخم = tauhm = tom

در کردی:

توم = tom

۷- مصوت آغازی هو=hu یا u در فارسی جدید به خ بدل شده (خانلری، ۳۴۲:۱۳۶۵)

خشک = ushk= hushk

درکردی:

وشک = hushk=ushk=wshk

۸-تبدیل صامت s س به ه h

ask=aho=آهو

Masi=mahi=ماهی

Asen=ahen=آهن

زبان کردی لهجه‌های متعدد دارد مانند: مکری، سلیمانیه‌ای، اردلانی، کرمانشاهی، بایزیدی، عبدویی، ملکشاهی و….[۴۹][۵۰] زبان کردی با دسته شمالی لهجه‌های ایرانی غربی بعض مشابهات دارد، و از زبان‌های مهم دسته غربی بشمار می‌رود و صاحب اشعار و تصانیف، قصص و سنن ادبی است.[۴۹][۵۰]

منشأ ماده مجهول(ya) در (فارسی باستان) و زبان کردی اردلانی و کلهری و هورامی و تفاوت آشکار با گویش سورانی

در زبانهایی مانند فارسی نو و انگلیسی 

تغییرات نحوی در مجهول سازی همراه با اضافه شدن یک فعل کمکی است اما در گویشهای کردی فعل کمکی به فعل اصلی اضافه نمی‌شود و فقط با تغییرات ساخت واژی فعل به حالت مجهولی در می‌آید

در فارسی باستان (پارسی هخامنشی) تعدادی ماده فعلی مانند ماده ماضی، ماده آینده، ماده مضارع نقلی ماده مجهول ماده و اداری ماده جعلی ماده آرزویی و ماده تشدیدی وجود داشته‌اند و ماده مجهول با افزودن پسوند ماده مجهول ساز ya - به ریشه افعال معلوم ساخته می‌شده است (ابوالقاسمی، ۱۳۷۵: ۱۴۱ دبیر مقدم، (۱۳۶۴ (۳۳) ماده مجهول ساز ماضی در گویشهای کردی مانند پارسی باستان ya و تنها در گویش سورانی ra است و ماده مجهول ساز حال در گویشهای کردی - ya و در گویش سورانی re است. به نظر می‌رسد این تفاوت گویش سورانی با سایر گویش کردی دیده شده در زبان آذری کهن و گویشهای مانند تاتی هرزنی وجود داشته است.

گویش سورانی ماده مجهول ساز زمان حال به صورت er. ماده مجهول زمان گذشته به صورت -ra-‏ تلفظ می‌شود که این ویژگی در زبان تاتی هرزنی و آذری کهن وجود داشته و حکایت از تأثیر زبانهای مانند ارمنی در گویش سورانی است زیرا در زبان ارمنی و آذری کهن تحویل آوایی d به r وجود داشته است.

گویش اردلانی

آنها سیب‌ها را خوردندavan sef_ak an-yan xward

#Sef aka axwr ya سیب خورده می‌شود

Sef aka xwr ya سیب خورده شد.

گویش هورامی

Anisha sew-aka warde آنها سیب‌ها را خوردند

sew aka wer-ya سیب‌ها خورده شد

گویش سورانی

sew -aka -an da xor-re-n سیب‌ها خورده می‌شوند

Sew aka xor ra سیب خورده شد.

'''مقایسه ساخت مجهول در گویش تاتی هرزنی با اردلانی و سورانی'''

اردلانی درس خوانده شد dars xwin ya

گویش سورانی

درس خوانده شد dars xond ra

تاتی هرزنی

درس خوانده شد dars hond ra

[۱]

گویش کردی اراکی گویشی است که کردان مهاجر به اراک به آن سخن می‌گویند. این مهاجران شامل چند خانوار هستند که اطلاعاتِ دقیقی نسبت به آنها وجود ندارد مهم‌ترین آنها خاندان اثمری هستند. زبان آنها تلفیقی از فارسیِ اراکی و کردی است.

شمالی (کرمانجی)

گویش شمالی: گویش کردی کرمانجی در بخش‌های کردنشین ترکیه و بخش‌های کردنشین سوریه، بخشی از اقلیم کردستان عراق و در استان آذربایجان غربی در شهرستان‌های اشنویه، ارومیه، سلماس، خوی، شاهین دژ، ماکو، شوط، پلدشت، چالدران، چایپاره و با پاره‌ای تفاوت در میان مردم ایل کردلی، ایل رشنو، ایل شوهان و برخی از مردم ایل ملکشاهی استان‌هایی چون استان کردستان با لهجه پاله‌ای و لهجه ملکشاهی تکلم می‌شود. ایل ملکشاهی جزوی از کنفدراسیون کردهای کرمانج چمشگزک هستند که زمان صفویه به ایران مهاجرت کردند. هم‌اینک در کردستان ترکیه استان استان درسیم (به کردی: Dêrsim) شهری به نام چمشگزک وجود دارد که به کردی کرمانجی به آن ملکشی می‌گویند که همان ملکشاهی است. همچنین در شمال شرق ایران و در استان‌های خراسان شمالی و خراسان رضوی در شهرستان‌های نیشابور، قوچان، بجنورد، اسفراین، شیروان، کلات نادری، درگز، کاشمر، بخش خبوشان فاروج، بخش سنگر فاروج، بخش سرولایت نیشابور، مانه و سملقان و روستای زردکوهی و گودچاه در سبزوار، به گویش کردی کرمانجی تکلم می‌شود.[۵۱] کردی کرمانجی در شهرستان‌های درگز، چناران و فاروج با داشتن درصد گویشوران بالا، گویش یکم است)[۵۱] با توجه به مهاجرت‌های گسترده از دیگر شهرهای کرد زبان استان خراسان شمالی به کلانشهر مشهد شمار کردهای کرمانج ساکن در مشهد چشمگیر است.[۵۱] در روستاهایی در شهرستان رودبار استان گیلان به ویژه در بخش عمارلو که شامل دو بخش می‌باشد که بیشتر مردمان بخش خورگام که شامل روستاهای لایه بره سر چهارمحل برارود و بیش از یکصد پارچه آبادی و روستا به گویش کردی کرمانجی سخن می‌گویند پیرکوه و کرماک و روستای کرمانج نشین دوسالده در منطقهٔ عمارلو و روستاهای سیاهکل و دیلمان و نیز در قسمت‌های کردنشین ارمنستان و ترکمنستان و استان شاهومیان و استان کاشاتاق در جمهوری آرتساخ به کردی کرمانجی تکلم می‌شود. بیشتر کردهایی که در اروپا هستند به گویش کرمانجی تکلم می‌کنند. کردی کرمانجی با آنکه از لهجه‌های مختلفی تشکیل شده است ولی لهجهٔ مرجع و کتابی (معیارِ) آن به لهجهٔ جزیری در کردستان ترکیه شبیه است که از زمان‌های دور شاعران و نویسندگانی مانند احمد خانی، ملای جزیری، فقی طیران، ماموستا جگرخون و علی حریری آثار ارزشمندی را خلق کرده‌اند در خراسان بزرگ نیز کردی کرمانجی در مناطق شمالی آن، شمال خطی که مشهد را به بجنورد پیوست می‌دهد و در مرز ترکمنستان به پایان می‌رسد، تکلم می‌شود. مردم برخی روستاهای ترکمنستان که هم‌مرز با ایران هستند مانند روستای فیروزه نیز به این گویش سخن می‌گویند. در تفلیس پایتخت گرجستان بسیاری از کردهای کرمانج زندگی می‌کنند که پیرو آیین ایزدی هستند. به نظر می‌رسد که آیین «ایزدی» ریشه در دین زرتشتی دارد.

در کشور ارمنستان نزدیک یک سوم کردهای این کشور ساکن ایروان (Erivan)، و بقیه در مناطق الاگوز (Alagöz)، آرارات (Ararat)، ماسیس (Masis) و تالیین (Talinn) ساکن هستند که به لهجه کردی کرمانجی تکلم می‌کنند. این کردها در سال ۱۹۲۰ از کردستان ترکیه به این دیار کوچ اجباری داده شدند.[۵۲]

در کشور روسیه (منطقه سیبری) ساکنین شهر نووسیبیرسک و دور و بر آن به گویش کردی کرمانجی سخن می‌گویند.[۵۳]

در دور و بر شهرستان خلخال واقع در استان اردبیل نیز روستاهایی به زبان کردی کرمانجی سخن می‌گویند که از شمال به جنوب عبارتند از: میل آغاردان، بلوکانلو، مصطفی لو، پیرانلو، چملوگبین، اوجغاز، مورستان، کلستان علیا، حاجی‌آباد، کلستان سفلی، لنبر، نواشنق، آقبلاغ کرد، غفورآباد، کالار، چلنبر، داودخانی، خداقلی قشلاق و دلیلر وروستایی جعفرآباد که در جنوب شهرستان خلخال و در میانه استان اردبیل و استان زنجان قرار دارد به گویش کردی کرمانجی اصیل که سخن می‌گویند.[۵۴] .

مرکزی (سورانی)

گویش مرکزی:
شامل ته لهجه‌های: سورانی، کردی سقزی، مکری، بابانی، اردلانی، کلیایی و جافی است؛ و جغرافیای آن در حوزه حضور ایلات گویشور آن یعنی در کردستان عراق در استان‌های اربیل، سلیمانیه، کرکوک و شهرهای پیرامون آن‌ها و در ایل‌های کرد ایران در استان‌های آذربایجان غربی و استان کردستان و شهرهای شمالی استان کرمانشاه (روانسر، جوانرود، سنقر، ثلاث باباجانی، پاوه،) می‌باشد. لهجه‌های مکریانی و بابانی از ته لهجه‌های کردی سورانی، شکل استاندارد گویش سورانی هستند که در منطقهٔ سقز مهاباد و سلیمانیه رایج است. در حالی که لهجه اردلانی تفاوت‌های لغوی و دستوری با سورانی دارد.[۵۵]

جنوبی (کلهری)

گویش جنوبی:شامل لهجه‌های: کلهری، ایلامی، لکی[۵۶]، مایانی، گروسی، کردلی[۵۷] و… است که جغرافیایش در ایل‌های کرد ایران شامل استان‌های ایلام، کرمانشاه، کردستان، شمال و غرب لرستان در منطقهٔ خودمختار اقلیم کردستان عراق در شهرهای چون: خانقین، مندلی، زرباطیه، بدره، جسان، جلولا و دیگر مناطق پیوسته به آن می‌باشد.

لکی

لکی: شامل لهجه‌های غیر ارگاتیو هرسینی، صحنه ای و ارگاتیو بالاوندی، عثمانوندی و جلالوندی و.. می‌شود که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. گویشوران این زبان در استانهای کرمانشاه، ایلام و لرستان زندگی می‌کنند.[۵۸] گونه‌های ارگاتیو در لکی دارای ساختار مشابه گویش اردلانی هستند.[۵۹] دانشنامه اتنولوگ و همچنین گلاتولوگ از معتبرترین دانشنامه‌های جهان، لکی را شاخه ایی از زبان‌های کُردی می‌دانند.[۶۰][۶۱] دائرةالمعارف بزرگ اسلامی نیز، لکی را لهجه ایی از زبان کُردی دانسته است.[۶۲] در فرهنگ دهخدا، لکی، «لهجه ایی از زبان کُردی که مردم هرسین و کوهدشت و توابع بدان سخن گویند.» تعریف شده است.[۶۳]برخی از زبانشناسان لکی را در شاخه کردی جنوبی طبقه‌بندی کرده‌اند.[۶۴][۶۵][۶۶][۶۷][۶۸][۶۹][۷۰] اطلس زبان‌های ایران لکی را شاخه‌ای از زبان کردی طبقه بندی کرده است.[۷۱] برخی از منابع زبان‌شناسی لکی را در شاخه زبان‌های کُردی از شاخه زبان‌های ایرانی‌تبار غربی قرار داده‌اند.[۷۲][۷۳][۷۴][۷۵][۷۶][۷۷][۷۸][۷۹] مهرداد ایزدی و نادر انتصار لکی را گویشی از گورانی و گورانی را زیرشاخه زبان کُردی می‌دانند.[۸۰][۸۱] فرامرز شهسواری، زبان‌شناس ایرانی لکی را زبانی جدا از زبان کردی می‌داند.[۸۲] ویلیام فرالی لکی را شاخه‌ای از زبان لری می‌داند.[۸۳]احسان یارشاطر در کتاب زبانها و لهجه‌های ایرانی، لکی را یکی از گویش‌های زبان لری می‌داند.[۸۴] در کتاب فرهنگ و واژه‌نامه لکی کیان به نقل از کتاب جغرافیای نظامی ایران آمده: «زبان لکی از زبان‌های فارسی قدیم ایران می‌باشد که به علت کوهستانی بودن جایگاه آن مردم، از نفوذ واژه‌های بیگانه محفوظ مانده است.»[۸۵] راولینسون نیز، زبان لکی را مشتق شده از فارسی باستان می‌داند.[۸۶]

گورانی-زازاکی

مقالهٔ اصلی: زبان گورانی
مقالهٔ اصلی: زبان زازاکی

به لحاظ زبان شناختی گورانی و زازا را نمی‌توان کردی شمرد اما گویشوران آنها به لحاظ قومیت خود را کُرد می‌دانند و اکثریت بزرگ آنها زبان خود را کُردی می‌دانند.[۸۷][۸۸][۸۹]این زبان‌ها جز شاخه زازا-گورانی از زبان‌های ایرانی شمال غربی‌اند.[۹۰][۹۱][۳۰][۳۱][۹۲]

گورانی و زازاکی[۹۳] از نظر زبان‌شناسی زبانی مستقل از کُردی به حساب می‌آیند.[۹۰][۹۱][۳۰][۳۱][۹۴] اما در طول سال‌ها تأثیرات متقابلی بین این دو زبان وجود داشته است.[۹۵] دانشوران اروپایی معتقدند که گورانی از کردی جدا است و کردی مترادف با گروه کرمانجی‌زبان (کرمانجی شمالی، مرکزی و جنوبی) است، در حالی که کردها معتقدند که زبان کردی هر یک از زبان‌های منحصربه‌فرد یا گویش‌هایی که توسط کردها گویش می‌شود و توسط گروه‌های قومی همسایه گویش نمی‌شود را در برمی‌گیرد که بحثی اجتماعی سیاسی است و چندان به زبان‌شناسی مرتبط نمی‌باشد.[۹۶] زبان گورانی (که شامل اورامی می‌شود) اغلب به عنوان بخشی از شاخه زازا-گورانی زبان‌های ایرانی و هندوایرانی (آریایی) طبقه‌بندی می‌شود.[۹۷][۹۸][۹۹][۱۰۰] اما زبان زازاکی که در قسمت‌های شمالی کردستان گویش می‌شود، هم از نظر دستوری و هم از نظر واژگان متفاوت است و به‌طور کلی توسط گویشوران گورانی قابل فهم نیست اما مرتبط با گورانی در نظر گرفته می‌شود. تقریباً همه جوامع زازاکی‌زبان،[۱۰۱] و نیز گویشوران یک زبان از نزدیک مرتبط دیگر به نام شبکی که در بخش‌هایی از کشور عراق گویش می‌شود دارد[۱۰۲][۱۰۳][۱۰۴][۱۰۵][۱۰۶][۱۰۷] کردها و گورانی‌ها مایلند زبان گورانی را گویشی از زبان‌های کردی بشمارند[۱۰۸][۱۰۹][۱۱۰][۱۱۱] و برخی زبان‌شناسان (مانند فردیناند هنربیخلر،[۱۱۲] شیهاالسلامی،[۱۱۳] حسن‌پور،[۱۱۴] ارانسکی[۱۱۵] و خزنه‌دار[۱۱۶]) هم این دیدگاه را تایید می‌کنند؛ ولی تفاوت‌های زبان‌های زازا-گورانی و زبان‌های کردی بسیار زیاد است و برخی زبانشناسان گورانی را به عنوان گویشی کردی طبقه‌بندی نمی‌کنند.[۱۱۱] به ویژه مک‌کنزی از طرفداران این دیدگاه به شمار می‌رود.[۱۱۷] برخی هم، مانند چمن‌آرا، با رد دیدگاه مک‌کنزی آن را نه زبانی برای گفتگو بلکه زبان ادبی برساخته ساکنان زاگرس می‌دانند.[۱۱۸][۱۱۹][۱۲۰]

مقایسهٔ واژگان زبان‌های کردی با زبان فارسی

شمالی (کرمانجی) میانی (سورانی) لَکی
جنوبی (کلهری) فارسی
var êware îware êware Ivār
bra bra bra bira barādar
te, tu to, tu ti te to
hesin asin asin asin āhan
erd herd zoiw zeü Zamin
êre êre êre êre inja
hingiv hengwín hangewin hesell/engoiîn angabin
Kurt kurt kull kwill kutāh
lêv lêw lêw liç,lêw lab
havi mang mang mang māh
nav naw nam naw nām
na na ne ne na
nú, nuh nwê nú nuw now
neh no nu nû noh
pardêz perdê behesht behesht pardis
spenax espenax sfenaj ısfinaj esfanāj
stêr estêre esare hesare setāre
Kiç Kiç dit düyet doxtar
dlop dlop dlop tillp/tike -

دبیره

در گذشته، زبان کردی تنها با نویسه عربی نوشته می‌شد؛ اما پس از جنگ جهانی اول و در پی جایگزینی نویسه عربی در ترکیه با نویسه لاتین، کردی نیز در این کشور با نویسه لاتین نوشته شد. غیر از این، کردهای ساکن در شوروی سابق نویسه سیریلیک به‌کار می‌بردند. هم‌اکنون در ایران و عراق کردی با نویسه عربی نوشته می‌شود.[۱۲۱][۱۲۲]

واژگان کردی

بخش اصلی واژگان زبان‌های کردی از ریشه‌های کهن ایرانی است. پس از هجوم اعراب علی‌رغم گسترش اسلام و به زعم آن فرهنگ و ادبیات عربی در بخش وسیعی از کردستان همچون دیگر مناطق خاورمیانه، به دلایل مختلف از جمله کوهستانی و منزوی بودن محیط زیست کرد زبانان، زبان کردی توانست خود را از سیل وام‌واژه‌های زبان‌های مجاور از جمله عربی به ویژه در زمینه نوشتار حفظ بنماید. در کردی نوشتاری کمترین درصد واژگان عربی در مقایسه با دیگر زبان‌های خاورمیانه که تحت تأثیر زبان عربی قرار گرفته‌اند وجود دارد و البته بیشتر آن تعداد واژگان دخیل نیز لغات مذهبی است.[نیازمند منبع]

آواها

زبان کردی دارای ۸ حرف صدادار است:

کردی a e ê i î o u û
فارسی آ (مثل آرام) ا مثل اشک ا مثل امروز ای کوتاه (در فارسی معادل ندارد) ای (مثل ایلام) اُ (مثل اُردک) او کوتاه (در فارسی معادل ندارد) او (مثل دوست)

و نیز دارای ۲۳ حرف بی‌صدا است:

کردی b c ç d f g h j k l m n p q r s ş t v w x y z
فارسی ب ج چ د ف گ ه ژ ک ل م ن پ ق ر س ش ت و «ڤ در نگارش جدید عربی (توجه: ف با سه نقطه روی آن» ، [مثل very یا violin]) و (به گونه‌ای که در عربی تلفظ می‌شود) (مثل window) خ ی (مثل یاور) ز

ساختار

ضمیر

ضمیرهای شخصی

کورمانجی سُورانی فارسی
ez min man
tu to to
ew ew u
em ême mā
hûn êwe şoma
ew ewan ioin
min min mi(n)
te to tû
wî ew io
wê ew io
me ême îme
we êwe hûme
wan ewan ioin /yioin

ضمیرهای اشاره

ضمیرهای اشاره

آلمانی کورمانجی سُورانی کَلهری پارسی زازاکی
نام‌ها
.dieser, diese, diese pl ev em ev ye, yioine/ioine in, işān / inhā ı)no, (ı)na, (ı)nê)
آلمانی کورمانجی سُورانی کَلهری پارسی زازاکی
حالت‌ها
diesem vî em ev ye in ı)ney)
dieser vê em ev ye in ı)naye)
diese, diesen van em ev yioine/ioine işān / inhā ı)ninan)

ضمیرهای پسوندی

در سورانی و کلهری ضمیرهای پسوندی مانند فارسی هستند. آن‌ها در انتهای کلمه قرار گرفته و دو کلمه را به هم پیوند می‌دهند؛ مثلاً:

فارسی سُورانی کرمانشانی لَکی
Xane Mal Mal Mal
Xaneam Malem Malem Malem

ضمیرهای پسوندی:

فارسی سُورانی و کلهری کرمانشانی اردلانی
قطعی پس‌آوا نامعین معین نامعین معین
am- em- m- ekem- ekêm- ekem- ekem-
at- et- t- eket- ekêt- eket- eket-
ash- î- y- ekî- ekêy- ekeîş- ekey-
man- man- man- ekeman- ekêman- ekeman- ekeman-
tan- tan- tan- eketan- ekêtan- eketan- eketan-
shan- yan- yan- ekeyan- ekêyan- ekeişyan- ekeyan-

نمونه‌هایی برای حالت مفرد ("Kur" در کردی یعنی پسر):

فارسی سُورانی و کَلهری کرمانشانی اردلانی
قطعی نامعین معین نامعین معین
Pesaram Kurem Kurekem Kurrekêm Kurekem Kurekem
Pesarat Kuret Kureket Kurekêt Kureket Kureket
Pesarash Kurî Kurekî Kurekêy Kurekeîş Kurekey
Pesarman Kurman Kurekeman Kurekêman Kurekeman Kurekeman
Pesartan Kurtan Kureketan Kurekêtan Kureketan Kureketan
Pesarshan pl. Kuryan Kurekeyan Kurekêyan Kurekeişyan Kurekeyan

نمونه‌هایی برای حالت جمع:

فارسی سُورانی و کَلهری کرمانشانی اردلانی
قطعی نامعین معین نامعین معین
Pesaranam Kuranem Kurekanem Kurekanêm Kurekanem Kurekanêm
Pesaranat Kuranet Kurekanet Kurekanêt Kurekanet Kurekanêt
Pesaranash Kuranî Kurekanî Kurekanêy Kurekanîş Kurekanêy
Pesaranman Kuranman Kurekanman Kurekanêman Kurekanman Kurekanêman
Pesarantan Kurantan Kurekantan Kurekanêtan Kurekantan Kurekanêtan
Pesaranshan pl. Kuranyan Kurekanyan Kurekanêyan Kurekanişyan Kurekanêyan

اضافه

در کردی هم مانند دیگر زبان‌های ایرانی «اضافه» وجود دارد.

آلمانی کورمانجی سُورانی کرمانشانی فارسی
Haus Mal Mal hin hên Mal
Mein Haus Mala min Malî min hin mi Male man

شکل اضافه در کردی بسیار شبیه فارسی است؛ تنها در گویش کرمانجی هنگامی که اضافه مفرد باشد، بسته به اینکه اضافه مذکر باشد یا مؤنث به ترتیب پس از آن «ê» یا "a" می‌آید.

شکل‌های «اضافه» در زبان کردی:

کورمانجی سُورانی کرمانشانی
حالت‌ها مفرد مذکر مفرد مؤنث جمع مفرد مذکر مفرد مؤنث جمع مفرد مذکر مفرد مؤنث جمع
پسوند اضافه -ê -a -ên -î -î -anî -î -î -anî

در مثال‌های زیر پسوند اضافه پررنگ آورده شده است. در زبان کردی خواندگار به معنی شاگرد و مامُستِه به معنی آموزگار است.

کورمانجی سُورانی کرمانشانی معنی
xwendekar-ê mamoste xwendekar-î mamoste xwendekar-î mamoste shagerd-e amuzgar
xwendekar-a mamoste - - shagerd-e amuzgar
xwendekar-ên mamoste xwendekar-anî mamoste xwendekar-anî mamoste shagerd-ane amuzgar
xwendekar-ên mamoste-yan xwendekar-anî mamoste-yan xwendekar-anî mamoste-yan shagerd-ane amuzgar-an

همان‌طور که مشاهده شد در همهٔ گویش‌ها کلمه آموزگار بی‌جنسیت بود و تنها در گویش کرمانجی هنگامی که شاگرد مفرد بود، جنسیت آن تعیین‌کنندهٔ پسوند پس از آن بود.

مثال‌هایی دیگر:

کورمانجی سُورانی کرمانشانی معنی
Xwendekar-ê mamoste baş e Xwendekar-î mamoste baş e Xwendekar-î mamoste xas e Shagerd-e amuzgar xub ast
Ew xwendekar-ê mamoste dibîne Ew xwendekar-î mamoste debîne Ewe xwendekar-î mamoste wînûd U shagerd-e amuzgar (ra) binad
Bide Xwendekar-ê mamoste Bide Xwendekar-î mamoste Bide Xwendekar-î mamoste Bede shagerd-e amuzgar
Xwendekar-ê mamoste bide Xwendekar-î mamoste bide Xwendekar-î mamoste bide shagerd-e amuzgar bede

گذشته

در کرمانجی بر خلاف دیگر زبان‌های هندواروپایی، شکل گذشته فعل بستگی به این دارد که فعل لازم است یا متعدی. در این نمونه با توجه به اینکه «دیدن» متعدی است و «رفتن» لازم شکل گذشتهٔ آن‌ها در گویش کرمانجی با هم تفاوت دارد.

کورمانجی سُورانی اردلانی کرماشانی لکی فارسی
Min tu dîtî Min to dîtim men tom dî Mi ti dîm Mi tûnim dî Man to (ra) dîdam
کورمانجی سُورانی کرماشانی لکی فارسی
Ez çûm Min çûm Mi çîm Mi çîm Man raftam

حال

در زبان کردی در گویشهای کرمانجی و سورانی زمان حال با پیشوند «د» ساخته می‌شود؛ مانند فارسی پس از «د» ریشه فعل و پس از آن پسوند شخصی می‌آید (مثلاً مانند زبان فارسی برای اول شخص پسوند «م» می‌آید). در گویش جنوبی -همچنین در چندین لهجه از گویش‌های مرکزی و شمالی- پیشوند «د» نادیده انگاشته می‌شود و گویش لکی «مَ» استفاده می‌شود، در گویش اردلانی پیشوند «ا» برای فعلها استفاده می‌شود که در پارسی باستان و تعداد زیادی از فعلهای پارسیگ ساسانی نیز استفاده می‌شد.

برای نمونه فعل رفتن که ریشه آن در زبان‌های کردی‌تبار «ç» است، چنین صرف می‌شود:

نمونه‌های دیگری از اول شخص مفرد در پی می‌آید. زیر ریشه فعل‌ها خط کشیده شده است.

کورمانجی سُورانی لکی کرماشانی اردلانی فارسی
Ez dikim Min dekim Mi mekim Mi kim men akam Man konam
Ez dixwm Min dexom Mi mexwm Mi xwm men axwm Man xoram
Ez digirim Min degirim Mi megirim Mi girim men aigrm Man guyam
Ez dizanim Min dezanim Mi mezanim Mi zanim men azanm Man danam
Ez dêm Min dim Mi meêm Mi tîêm men têm Man ayam
Ez dikujim Min dekujim Mi mekujim Mi kush

im

men aikujem Man kusham
Ez dimirim Min demirim Mi memirim Mi mirim men amrem Man miram
Ez dijîm Min dejîm Mi mejîm Mi jîm men ajim Man ziyam
Ez digrîm Min degrîm Mi megrîm Mi grîm men agerim Man geryam

استثنائاً از آنجا که تلفظ «de-ê-im» دشوار است، «têm» تلفظ می‌شود.

در گویش کلهری واژه jin وجود ندارد و تبدیل به (زنی) زنده شده است البته در پارسی باستان واژه jīvā به معنی زندگی وجود داشته که در سورانی و اردلانی ژیا، ژین žia, žina و همچنین معادل پارسیگ ساسانی زنده (زندگ) آن در کرمانجی زندی (zindi)، در سورانی زیندو(zindu)، در اردلانی زندگ یا زنگ zindg می‌باشد.[۱۲۳]

در گویش سورانی خوشه آوایی xw به صورت xo تلفظ می‌شود.

فرمان دادن

در زبان کردی مانند پارسی با پیشوند «ب» دستور داده می‌شود. در آغاز پیشوند ب می‌آید و سپس ریشه فعل:

کورمانجی سُورانی فارسی
Bike! Bike! bekon
Bixw! Bixw! bexor
Bigire! Bigire! Begu
Biçe! Biçe! bero
Bizane! Bizane! bedan
Bê! Bê! bia
Bikuje! Bikuje! bekosh
Bimire! Bimire! bemir
Bijî! Bijî! bezî
Bigrî! Bigrî! begery

مقایسه زمان‌ها در گویش‌های مختلف کردی

Erkewazî Ardalanî Kermanshani Soranî Kurmancî Hewramî English
me hatim men hatm mi hatim min hatim ez hatim - I came
me xwem/xwerim men aexwm mi xwem min exwem/dexom ez dixwim min meweru I eat
mi nan xwardim men nanm xward mi nan xwardm min nan xwardm min nan xward - I ate the meal
mi nan xwem men nan axwm mi nan xwem min nanê dixwim ez nanê dixwim - I am eating the meal
me nan xwardisim men nanm xward mi nan xwardêam min nan dexwardm min nan dixward - I was eating the meal
me hatimow men hatma mi hatime min hatûme ez hatime - I have come
me hatüm men hatüm mi hatüm min hatibûm ez hatibûm - I had come

کد زبانی

طبقه‌بندی

زبان کردی عضوی از شاخه شمال‌غربی زبان‌های ایرانی است که خود شاخه‌ای از زبان‌های هندوایرانی است و آن نیز به نوبه خود شاخه‌ای از زبان‌های هندواروپایی است.

روز زبان کردی

روز ۱۵ مه برابر با ۲۵ اردیبهشت از سوی کنگره ملی کردستان به عنوان روز زبان کُردی تعیین شده است. در این روز نخستین شماره از مجلهٔ کردی‌زبان هاوار توسط جلادت بدرخان در شهر دمشق منتشر شد. هاوار نخستین مجلهٔ کردی‌زبان تا زمان خود به‌شمار می‌آمد.[۱۲۴]

پراکندگی

پراکندگی در کشورهای مختلف بدین شرح است:[۱۲۵]

ردیف بخش وسعت (کیلومتر مربع) جمعیت (۲۰۱۹) اطلاعات بیشتر
۱ ترکیه کردستان ترکیه ۳۰۰٬۰۰۰ (۳۵٪) ۱۵٬۰۰۰٬۰۰۰–۲۰٬۰۰۰٬۰۰۰ (۲۵٪) کردها در ترکیه
۲ ایران کردستان ایران ۸۰٬۰۰۰ (۵٪) ۶٬۰۰۰٬۰۰۰–۸٬۰۰۰٬۰۰۰ (۱۰٪) کردها در ایران
۳ عراق کردستان عراق ۷۰٬۰۰۰ (۱۵٪) ۷٬۰۰۰٬۰۰۰–۹٬۰۰۰٬۰۰۰ (۲۵٪) کردها در عراق
۴ سوریه کردستان سوریه ۵۰٬۰۰۰ (۲۵٪) ۲٬۰۰۰٬۰۰۰–۳٬۰۰۰٬۰۰۰ (۱۰٪) کردها در سوریه
Total اقلیم کردستان عراق کردستان کردستان ۵۰۰٬۰۰۰ ۳۰٬۰۰۰٬۰۰۰–۴۰٬۰۰۰٬۰۰۰ کردها
۵  اتحادیه اروپا - - ۱٬۰۰۰٬۰۰۰–۲٬۰۰۰٬۰۰۰ جمعیت کردها
۶  اتحاد جماهیر شوروی - - ۲۰۰٬۰۰۰–۴۰۰٬۰۰۰ جمعیت کردها
۷ بقیه جهان - - ۲۰۰٬۰۰۰–۴۰۰٬۰۰۰ جمعیت کردها
Total اقلیم کردستان عراق کردها - ۵۰۰٬۰۰۰ ۳۵٬۰۰۰٬۰۰۰–۴۵٬۰۰۰٬۰۰۰ پراکندگی کردها

وضعیت حقوقی زبان کُردی

در ترکیه حکومت مرکزی این کشور با هدف اقناع اتحادیهٔ اروپا در مذاکرات بر سر پیوستن این کشور به این اتحادیه، از سال ۲۰۰۹ سختگیری در ارتباط با تدریس زبان کُردی را اندکی تعدیل کرد. در سپتامبر ۲۰۰۹ شورای آموزش عالی این کشور مجوز تأسیس مؤسسه‌ای به نام انستیتوی زبان‌های زنده را به دانشگاه آرتکلوی ماردین صادر کرد که برنامه‌ای برای تدریس همهٔ زبان‌های کشور ترکیه ارائه کرده‌بود. پس از حکم دادگاه حقوق بشر اروپا در سال ۲۰۰۹، شورای آموزش عالی اجازه داد که زبان کُردی نیز در برنامهٔ درسی این مؤسسه قرار بگیرد. در سال ۲۰۱۰ دانشگاه آرتوکلوی ماردین با پذیرش ۲۰ دانشجو در مقطع کارشناسی گروه فرهنگ و زبان کُردی را راه‌اندازی کرد که مدیریت این برنامه را قدری یلدیریم زبان‌شناس کُرد بر عهده داشت. همچنین یک دورهٔ زبان کُردی نیز در نیم‌سال دوم سال ۲۰۰۹ در دانشگاه بیلگی استانبول راه‌اندازی شد.[۱۲۶][۱۲۷][۱۲۸]
در جریان مذاکرات سه‌جانبهٔ صلح میان نمایندگان دولت ترکیه، حزب دموکراتیک خلق‌ها و عبدالله اوجالان رهبری زندانی حزب کارگران کردستان همچنین حکومت تدریس زبان کُردی در مدارس را نیز به صورت محدود مجاز شمرد؛ مشروط به اینکه تنها به صورت درس انتخابی و فقط در در مدارس خصوصی انجام شود. پس از آن در دانشگاه آلپ ارسلان موش نیز گروه فرهنگ و زبان کُردی تأسیس شد و همچنین اجازه داده‌شد تا در دانشگاه آرتوکلوی ماردین مادهٔ درسی زبان کُردی به صورت انتخابی به دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد نیز ارائه گردد.[۱۲۶]

در سال ۲۰۱۳ ادارهٔ امور دینی ترکیه موسوم به دیانت اجازه داد تا نیایش در مسجدهای ترکیه به زبان کُردی صورت بگیرد و همچنین قرآن به زبان کُردی آموزش داده‌شود.[۱۲۶]

فیلم دیدم: بچه‌های دیاربکر (به کُردی: Min Dît: The Children of Diyarbakır) که در ۲ آوریل ۲۰۱۰ در ترکیه اکران شد، نخستین فیلم کاملاً کردی‌زبان بود که در تاریخ این کشور مجوز اکران بر پردهٔ سینماها را دریافت می‌کرد.[۱۲۶]

در ایران نخستین بار در دههٔ ۱۳۵۰ خورشیدی با تلاش محمدصدیق مفتی‌­زاده در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران دو درس تحت عناوین کُردی مقدماتی و کُردی پیشرفته به صورت واحد اختیاری تدریس شد و کتاب‌هایی نیز توسط مفتی‌زاده برای آن تألیف شد، اما این برنامه دوام نیاورد و خیلی زود کنار گذاشته‌شد.[۱۲۹] از اواخر دههٔ ۱۳۷۰ جمعی از زبان‌شناسان، نویسندگان و دانشگاهیان کُرد خواهان تدریس زبان کُردی و تأسیس رشتهٔ زبان و ادبیات کُردی در دانشگاه‌های ایران شدند. در سال ۱۳۸۲ گروهی از ادبیان کُرد اقدام به تدوین کتاب و تعریف سرفصل برای برنامهٔ درسی این رشته کردند و این برنامه پس از تصویب در دانشگاه کردستان در سنندج به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ارسال شد و در جلسهٔ ۴۸۸ شورای گسترش آموزش عالی نیز در تاریخ ۵ مهر ۱۳۸۲ مورد تأیید قرار گرفت و حتی در دفترچهٔ انتخاب رشتهٔ کنکور سال ۱۳۸۳ نیز رشتهٔ زبان و ادبیات کُردی به عنوان یکی از انتخاب‌های متقاضیان ورود به دانشگاه قید گردید، اما پس از انتخاب رشته و در هنگام اعلام نتایج کنکور در آغاز سال تحصیلی ۱۳۸۳ به دلایل نامعلوم از پذیرش دانشجو در این رشته ممانعت به عمل آمد.[۱۲۹] در سال ۱۳۹۳ بار دیگر گروهی از ادیبان و دانشگاهیان کُرد خواهان تدریس زبان کُردی در دانشگاه‌ها و تأسیس رشتهٔ زبان و ادبیات کردی شدند که این بار با تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در آغاز سال ۱۳۹۴ شورای راه‌اندازی رشتهٔ زبان و ادبیات کُردی در دانشگاه کردستان سنندج تشکیل شد و نهایتاً از آغاز سال تحصیلی ۱۳۹۴ برای نخستین بار رشتهٔ زبان و ادبیات کردی با پذیرش ۴۱ دانشجو در این دانشگاه آغاز به کار کرد.[۱۲۹][۱۳۰][۱۳۱][۱۳۲] با این وجود تدریس این رشته ذیل گروه آزمایشی علوم انسانی صورت می‌گیرد و نه در گروه زبان‌ها و به همین دلیل گستردگی چندانی ندارد. علاوه بر این رشتهٔ زبان و ادبیات کُردی تنها در یک دانشگاه در کل ایران و تنها در مقطع کارشناسی تدریس می‌شود و دیگر دانشگاه‌های مناطق کُردنشین ایران همچون کرمانشاه، ایلام، خرم‌آباد، بجنورد و ارومیه فاقد چنین رشته‌ای هستند.[۱۳۳][۱۳۴]

اختلاف نظرها

رده‌بندی

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ↑ Only very rough estimates are possible. SIL Ethnologue gives estimates, broken down by dialect group, totalling 31 million, but with the caveat of "Very provisional figures for Northern Kurdish speaker population". Ethnologue estimates for dialect groups: Northern: 20.2M (undated; 15M in Turkey for 2009), Central: 6.75M (2009), Southern: 3M (2000), Laki: 1M (2000). The Swedish Nationalencyklopedin listed Kurdish in its "Världens 100 största språk 2007" (The World's 100 Largest Languages in 2007), citing an estimate of 20.6 million native speakers.
  2. ↑ Pavlenko, Aneta (2008). Multilingualism in post-Soviet countries. Bristol, UK: Multilingual Matters. pp. 18–22. ISBN 978-1-84769-087-6.
  3. ↑ "Təhsil" (به ترکی آذربایجانی). Retrieved 6 May 2019.
  4. ↑ "Minority Language Education in Georgia". 15 August 2016. Retrieved 6 May 2019.
  5. ↑ "Report on the implementation of state strategy for civil equality and integration and 2016 action plan" (PDF). Retrieved 6 May 2019.
  6. ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Kurdish". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help)
  7. ↑ https://www.ethnologue.com/subgroups/kurdish-1
  8. ↑ * مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Kurdish language». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۹ ژوئن ۲۰۱۲.
  9. ↑ دکتر محرم رضایتی کیشه خاله. «مقایسة گویش کرمانجی رودباری با گویشهای کرمانجی خراسان».
  10. ↑ وبگاه تخصصی زبانشناسی اتنولوگ. «زبان کردی».
  11. ↑ دانشنامه ایرانیکا. http://www.iranicaonline.org/articles/kurdish-language-i. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  12. ↑ «ساخت ارگتیوو فروپاشی آن در گویش کرمانجی خراسان» (PDF). دانشگاه فردوسی مشهد. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۸.
  13. ↑ (PDF). Jagiellonian university http://www.kurdishstudies.pl/files/Fritillaria%20Kurdica%2001.pdf. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  14. ↑ «LAK TRIBE». Encyclopaedia Iranica (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۱۲.
  15. ↑ "Kurdish | Ethnologue Free". Ethnologue (Free All) (به انگلیسی). Retrieved 2025-04-11.
  16. ↑ «Glottolog 5.1 - Kurdish». glottolog.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۱۱.
  17. ↑ «معنی لکی | لغت‌نامه دهخدا | واژه یاب». vajehyab.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۱۱.
  18. ↑ "Kurdish language | Kurdish Dialects, Writing System & Grammar | Britannica". www.britannica.com (به انگلیسی). 2025-03-08. Retrieved 2025-04-11.
  19. ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/kurdish-language-i Encyclopaedia Iranica بایگانی‌شده در ۱۳ فوریه ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine، سرواژهٔ Kurdish language
  20. ↑ بنیاد مطالعات ایران بایگانی‌شده در ۱۷ اوت ۲۰۱۷ توسط Wayback Machine، بازدید: مه ۲۰۰۹.
  21. ↑ رده‌شناسی زبان‌های ایرانی، دکتر محمد دبیرمقدم، دانشگاه بوعلی سینا.
  22. ↑ آیا لکی گویشی کردی است؟[پیوند مرده]، پایگاه تحلیلی خبری کشکان.
  23. ↑ William J. Frawley, William Frawley, International Encyclopedia of Linguistics& 4-Volume Set, Volume 1, Oxford University Press, 2003, ISBN 978-0-19-513977-8, page. 310.
  24. ↑ زبانها و لهجه‌های ایرانی/احسان یار شاطر، صفحه ۴۰ کتاب.
  25. ↑ تحلیل تطبیقی ساختاری، مفهومی مثل های زبان لکی و فارسی، صفحهٔ ۱۳۵ کتاب
  26. ↑ "Parthian is not Turkish" [در انواع زبان "پهلوی" هنوز در بین ایرانیان صحبت می‌شود. کردهای ایران و همچنین بسیاری از کردهای ترکیه و عراق به گونه ای از زبان پهلوی صحبت می‌کنند. ترک‌ها زبان کردی را نمی‌فهمند و برای برقراری ارتباط با کردهایی که به زبان سورانی و/یا کورمانجی صحبت می‌کنند، به مترجم نیاز دارند. مردم شمال ایران به گونه‌ای از پهلوی نیز صحبت می‌کنند - برای مثال مازندرانی و گیلانی. بلوچی در جنوب شرقی ایران نیز دارای عناصر پهلوی است (مثلاً Ahsen "آهن" یا "Eisen" در انگلیسی و Ahsan در پهلوی - "Ahsen" در ترکی "آهن" نیست).]. Dr. Kaveh Farrokh (به انگلیسی).
  27. ↑ زینکوب. تاریخ مردم ایران -جلد2.
  28. ↑ کرد و پراکندگی او در گستره ایران زمین - ح. بهتویی - ۱۳۷۷ - تهران.
  29. ↑ . doi:Professor Garnik Asatrian (Yerevan University) (2009)."Prolegomena to the Study of the Kurds", Iran and the Caucasus, Vol.13, pp. 1-58, 2009 Published in 2009, Iran and the Caucasus, 13, pp.1-58. مقدار |doi= را بررسی کنید (کمک). پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  30. ↑ ۳۰٫۰ ۳۰٫۱ ۳۰٫۲ http://www.iranicaonline.org/articles/kurdish-language-i
  31. ↑ ۳۱٫۰ ۳۱٫۱ ۳۱٫۲ http://www.britannica.com/topic/Iranian-languages
  32. ↑ راهنمای زبانهای ایرانی، رودیگر اشمیت
  33. ↑ http://www.britannica.com/topic/Kurdish-language
  34. ↑ http://www.britannica.com/topic/Parthian-language
  35. ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/kurdish-language-ii-history-of-kurdish-studies
  36. ↑ [= http://parsianjoman.org/?p=5586 «=http://parsianjoman.org/?p=5586»] مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)
  37. ↑ «http://parsianjoman.org/?p=5586». پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)
  38. ↑ en:Kurdish language
  39. ↑ دیاکونف، ا.م. «تاریخ ماد»، ترجمه کریم کشاورز.
  40. ↑ ۴۰٫۰ ۴۰٫۱ جلیلیان، عباس: جستاری در باب علل رکود ادبیات کردی. در: نشریه: «گوهران»، تهران: بهار ۱۳۸۶ - شماره ۱۵. ص۱۰.
  41. ↑ Ethnologue report for Kurdish
  42. ↑ ۴۲٫۰ ۴۲٫۱ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد دهم، تهران ۱۳۸۰، ص. ۵۴۸–۵۴۹
  43. ↑ ۴۳٫۰ ۴۳٫۱ Rüdiger Schmitt: Die iranischen Sprachen in Gegenwart und Geschichte. Wiesbaden (Reichert) 2000,.
  44. ↑ Rüdiger Schmitt (Hg.): Compendium Linguarum Iranicarum. Wiesbaden (Reichert) 1989,
  45. ↑ Kurdish language - Britannica Online Encyclopedia
  46. ↑ دستور زبان کردی کرمانشاهی، وحید رنجبر، انتشارات طاق بستان، ۱۳۸۸
  47. ↑ «Full text of Iraq constitution - Conflict in Iraq- msnbc.com». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ نوامبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۴ ژانویه ۲۰۰۶.
  48. ↑ «Special Focus Cases». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ مه ۲۰۰۵. دریافت‌شده در ۱۲ آوریل ۲۰۰۶.
  49. ↑ ۴۹٫۰ ۴۹٫۱ محمد معین فرهنگ فارسی (متوسط) شش جلدی، انتشارات امیرکبیر، تهران ۱۳۶۲
  50. ↑ ۵۰٫۰ ۵۰٫۱ احسان یارشاطر: زبان‌ها و لهجه‌های ایرانی: مقدمه لغتنامه دهخدا. تهران ۱۳۳۷
  51. ↑ ۵۱٫۰ ۵۱٫۱ ۵۱٫۲ «فرهنگستان زبان کردی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ فوریه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۲ اکتبر ۲۰۱۰.
  52. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲ نوامبر ۲۰۱۹.
  53. ↑ http://takdang.com/?p=588[پیوند مرده]
  54. ↑ کردهای زعفرانلوی تالش بایگانی‌شده در ۲۶ ژوئیه ۲۰۱۰ توسط Wayback Machineٔ بازدید: مه ۲۰۰۹.
  55. ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۴ مارس ۲۰۱۷.
  56. ↑ Fattah, Ismaïl Kamandâr (2000), Les dialectes Kurdes méridionaux, Acta Iranica, p21
  57. ↑ Erik Anonby, Mortaza Taheri-Ardali & Amos Hayes (2019) The Atlas of the Languages of Iran (ALI). Iranian Studies 52. A Working Classification
  58. ↑ "Laki | Ethnologue Free". Ethnologue (Free All) (به انگلیسی). Retrieved 2023-07-04.
  59. ↑ «هاناخبر». وب سایت خبری تحلیلی هاناخبر | اخبار ایران و جهان | Hana Khabar News. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۷-۰۵.
  60. ↑ «Glottolog 5.1 - Kurdish». glottolog.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۹.
  61. ↑ "Kurdish | Ethnologue Free". Ethnologue (Free All) (به انگلیسی). Retrieved 2025-04-09.
  62. ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد دهم، تهران ۱۳۸۰، س. ۵۴۸–۵۴۹
  63. ↑ «معنی لکی | لغت‌نامه دهخدا | واژه یاب». vajehyab.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۹.
  64. ↑ V. Minorsky, “Lak”, Encyclopaedia of Islam.
  65. ↑ Windfuhr, G. (۲۰۰۹). The Iranian Languages, Routledge, p.۵۸۷
  66. ↑ Rüdiger Schmitt: Die iranischen Sprachen in Gegenwart und Geschichte. Wiesbaden (Reichert) 2000.
  67. ↑ Rüdiger Schmitt (Hg.): Compendium Linguarum Iranicarum. Wiesbaden (Reichert) 1989.
  68. ↑ «LAK TRIBE». Encyclopaedia Iranica (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۹.
  69. ↑ Lakī and Kurdish Author: Shahsavari, Faramarz Source: Iran and the Caucasus, Volume 14, Number 1, 2010 , pp. 79-82
  70. ↑ ایزدی فر, راحله (2014-03-21). "رده‌شناسی زبان‌های ایرانی، دکتر محمد دبیرمقدم". پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی. 4 (7): 283–294. ISSN 2252-0740.
  71. ↑ Geomatics and Cartographic Research Centre, Carleton University. "Atlas of the Languages of Iran". iranatlas.net (به انگلیسی). Retrieved 2025-05-14.
  72. ↑ "Kurdish | Ethnologue Free". Ethnologue (Free All) (به انگلیسی). Retrieved 2025-04-09.
  73. ↑ "Kurdish language | Kurdish Dialects, Writing System & Grammar | Britannica". www.britannica.com (به انگلیسی). 2025-03-08. Retrieved 2025-04-09.
  74. ↑ آیت محمدی. سیری در تاریخ سیاسی کرد. انتشارات پرسمان. ۱۳۸۲
  75. ↑ web.archive.org https://web.archive.org/web/20090519194250/http://sepehrmag.ir/print.php?id=1770. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۰۹. پارامتر |عنوان= یا |title= ناموجود یا خالی (کمک)
  76. ↑ فرهنگ کردی کرمانشاهی، علی اشرف درویشیان، (کردی به فارسی)، نشر سهند، تهران، ۱۳۷۵
  77. ↑ جامعه‌شناسی مردم کرد، مارتین وان برویین سن، نشرپانیذ، تهران1378.
  78. ↑ The Encyclopaedia of Islam By Sir H. A. R. Gibb, Volume V, page 823
  79. ↑ ایلخانی زاده، مصطفی (1397). دستور زبان و زبان‌شناسی و آواشناسی زبان کردی. سنندج: نشر امیار. p. 108.
  80. ↑ MEHRDAD IZADY(1992), the kurds: a Conscise Handbook, p169
  81. ↑ Entessar, Nader (2009). Kurdiah Politics in the Middle East. ص. ۲۲–۲۳. شابک ۹۷۸۰۷۳۹۱۴۰۴۱۳
  82. ↑ آیا لکی گویشی کردی است؟/ فرامرز شهسواری، پایگاه تحلیلی خبری کشکان.
  83. ↑ William J. Frawley, William Frawley, International Encyclopedia of Linguistics& 4-Volume Set, Volume 1, Oxford University Press, 2003, ISBN 978-0-19-513977-8, page. 310.
  84. ↑ زبان‌ها و لهجه‌های ایرانی، احسان یارشاطر، صفحهٔ ۴۰ کتاب
  85. ↑ فرهنگ و واژه‌نامه لکی، صفحهٔ ۱۴ کتاب
  86. ↑ تحلیل تطبیقی ساختاری، مفهومی و کاربردی مثلهای زبان لکی و فارسی بایگانی‌شده در ۲۷ ژوئیه ۲۰۲۳ توسط Wayback Machine، صفحهٔ ۱۳۵ کتاب
  87. ↑ https://www.researchgate.net/publication/332568195_Spreading_of_the_Kurdish_language_dialects_and_writing_systems_used_in_the_middle_east
  88. ↑ Jügel, Thomas (2016-07-15). "Parvin Mahmoudveysi, Denise Bailey. The Gorani language of Zarda, a village of West Iran". Abstracta Iranica. Revue bibliographique pour le domaine irano-aryen (به انگلیسی) (Volume 34-35-36). doi:10.4000/abstractairanica.41149. ISSN 0240-8910.
  89. ↑ https://www.researchgate.net/publication/291696802_Language_Varieties_of_the_Kurds
  90. ↑ ۹۰٫۰ ۹۰٫۱ J. N. Postgate, Languages of Iraq, ancient and modern, British School of Archaeology in Iraq, [Iraq]: British School of Archaeology in Iraq, 2007, p.  138.
  91. ↑ ۹۱٫۰ ۹۱٫۱ راهنمای زبان‌های ایرانی، جلد دوم (به لاتین: Compendium Linguarum Iranicarum) با نام اختصاری CLI اثر ۱۷ زبان‌شناس برجسته به سرپرستی رودیگر اشمیت، ترجمه توسط ۴ نفر (زیر نظر حسن رضایی باغ‌بیدی)
  92. ↑ A history of persian literature, VOL XVIII, Oral Literature of iranian languages,p2
  93. ↑ http://www.iranicaonline.org/articles/kurdish-tribes
  94. ↑ Edmonds, Cecil. Kurds, Turks, and Arabs: politics, travel, and research in north-eastern Iraq, 1919-1925. Oxford University Press, 1957.
  95. ↑ Philip G. Kreyenbroek, "On the Kurdish Language", a chapter in the book The Kurds: A Contemporary Overview.
  96. ↑ Edmonds, Cecil. Kurds, Turks, and Arabs: politics, travel, and research in north-eastern Iraq, 1919-1925. Oxford University Press, 1957. Oxford University Press, 1957
  97. ↑ J. N. Postgate, Languages of Iraq, ancient and modern, British School of Archaeology in Iraq, [Iraq]: British School of Archaeology in Iraq, 2007, p. 138.
  98. ↑ http://www.zazaki.net/haber/the-zazas-a-kurdish-sub-ethnic-group-or-separate-people-1131.htm
  99. ↑ http://members.tripod.com/~zaza_kirmanc/research/paul.htm
  100. ↑ https://www.quora.com/Kurdistan/Is-the-zaza-people-in-Turkey-actually-kurds
  101. ↑ «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۵ اکتبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۵ مه ۲۰۱۲.
  102. ↑ Abd al-Jabbar, Falih. Ayatollahs, sufis and ideologues: state, religion and social movements in Iraq. University of Virginia 2008.
  103. ↑ Sykes, Mark. The Caliphs' last heritage: a short history of the Turkish Empire
  104. ↑ Kaya, Mehmet. The Zaza Kurds of Turkey: A Middle Eastern Minority in a Globalised Society. ISBN 1-84511-875-8
  105. ↑ O'Shea, Maria. Trapped between the map and reality: geography and perceptions of Kurdistan. ISBN 0-415-94766-9.
  106. ↑ Library Information and Research Service. The Middle East, abstracts and index
  107. ↑ Meiselas, Susan. Kurdistan: in the shadow of history. Random House, 1997.
  108. ↑ Kehl-Bodrogi, Krisztina. "Syncretistic religious communities in the Near East: Collected Papers of the International Symposium, Alevism in Turkey and Comparable Syncretistic Religious Communities in the Near East in the Past and Present”, Berlin, 14–17 April 1995
  109. ↑ Ozoglu, Hakan. "Kurdish notables and the Ottoman state." Albany: State University of New York Press, 2004
  110. ↑ Romano, David. "The Kurdish nationalist movement: opportunity, mobilization, and identity." Cambridge. Cambridge University Press, 2006.
  111. ↑ ۱۱۱٫۰ ۱۱۱٫۱ Izady, Mehrdad R. (1992). The Kurds: A concise Handbook. London: Taylor and Francis. p. 170.
  112. ↑ Hennerbichler, Ferdinand (2012-05-30). "The Origin of Kurds". Advances in Anthropology (به انگلیسی). 2 (2): 64–79. doi:10.4236/aa.2012.22008.
  113. ↑ Sheyholislami, Jaffer (2011). "Kurdish Identity, Discourse, and New Media" (به انگلیسی). doi:10.1057/9780230119307. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  114. ↑ Hassanpour, Amir; Sheyholislami, Jaffer; Skutnabb-Kangas, Tove (2012-01-13). "Introduction. Kurdish: Linguicide, resistance and hope". International Journal of the Sociology of Language. 2012 (217): 1–18. doi:10.1515/ijsl-2012-0047. ISSN 1613-3668.
  115. ↑ ارانسکی. ای ام، مقدمه فقه اللغة ایرانی، ترجمه کریم کشاورز، انتشارات پیام، ١٣٥٨، ص ٣٣١.
  116. ↑ خزانه دار، معروف (2002). تاریخ ادبیات کرد، جلد دوم، اربیل: نشر آراس،
  117. ↑ MacKenzie, D. N. (1966). The dialect of Awroman (Hawrāmān-ī Luhōn): Grammatical sketch, texts, and vocabulary. E. Munksgaard.
  118. ↑ چمن آرا، بهروز (١٣٩٥). شانامهٔ کوردی: ڕووسه‌م و زووراو. مانگ. صص. ۲۱-۲۲. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۷۷۴۸-۶۹-۵.
  119. ↑ «چمن آرا، ب، درآمدی بر ادب حماسی و پهلوانی کُردی با تکیه بر شاهنامه کُردی، جستارهای ادبی سال چهل و چهارم بهار 1390 شماره 172».
  120. ↑ Chaman Ara، Behrooz (۲۰۱۵). The Kurdish Shahnama and its Literary and Religious Implications. CreateSpace Independent Publishing Platform; Auflage. شابک ۱۵۱۱۵۲۳۴۹۲.
  121. ↑ «نویسه کردی». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ مه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۶.
  122. ↑ «مقایسهٔ نویسه‌ها». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ مه ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۱۰ فوریه ۲۰۱۲.
  123. ↑ «lrc.la.utexas. /eieol/aveol/ معنی واژگان و افعال پارسی».
  124. ↑ خبرگزاری فرات، مراسم‌های جشن زبان کُردی در ۷ شهر شمال کردستان برگزارشد، ۱۵ مه ۲۰۱۳؛ بایگانی‌شده در ۱۵ مه ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۵ مه ۲۰۱۴.
  125. ↑ https://www.institutkurde.org/en/info/the-kurdish-population-1232551004
  126. ↑ ۱۲۶٫۰ ۱۲۶٫۱ ۱۲۶٫۲ ۱۲۶٫۳ kurdish%20language%2BARTUKLU%20UNIVERSITY%20 MARDIN&pg=PA 51 &output=embed" width=500 height=500 یلماز، گوزده. ۲۰۱۷. حقوق اقلیت‌ها در ترکیه: کارزار اروپایی‌شدن (به انگلیسی)، لندن و نیویورک: تایلور اند فرانسیس، ص ۴۹ و ۵۱؛ شابک ۱۳ رقمی: 978-1138639737، بازدید در ۱۵ آبان ۱۴۰۰.
  127. ↑ دانشگاه آرتوکلوی ماردین، مؤسسۀ زبان‌های زنده: زبان و ادبیات کُردی (به انگلیسی)، نوشته‌شده توسط ریاست دانشگاه آرتوکلوی ماردین؛ بازدید در ۱۵ آبان ۱۴۰۰.
  128. ↑ بی‌بی‌سی نیوز: دانشگاهی در ترکیه نخستین دورۀ زبان کُردی را در این کشور آغاز کرد، نوشته‌شده در ۲۵ مهر ۱۳۹۰؛ بازدید در ۱۵ آبان ۱۴۰۰.
  129. ↑ ۱۲۹٫۰ ۱۲۹٫۱ ۱۲۹٫۲ دانشگاه کُردستان: گروه زبان و ادبیات کردی (به فارسی)؛ بایگانی‌شده در ۶ نوامبر ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine بازدید در ۱۵ آبان ۱۴۰۰.
  130. ↑ خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا): پذیرش دانشجو در رشته زبان و ادبیات کُردی دانشگاه کردستان (به فارسی)، نوشته‌شده در ۱۹ مهر ۱۳۹۴؛ بازدید در ۱۵ آبان ۱۴۰۰.
  131. ↑ گروه مشاورۀ تحصیلی هیوا: معرفی رشته زبان و ادبیات کردی؛ بازدید در ۱۵ آبان ۱۴۰۰.
  132. ↑ بی‌بی‌سی فارسی: دانشگاه کُردستان برای اولین بار در رشتۀ زبان کُردی دانشجو می‌پذیرد، نوشته‌شده در ۳ مرداد ۱۳۹۴؛ بازدید در ۱۵ آبان ۱۴۰۰.
  133. ↑ دویچه‌وله: آغاز به کار دانشکده زبان و ادبیات کُردی در استان‌های کُردزبان، نوشته‌شده در ۱ آبان ۱۳۹۴؛ بازدید در ۱۵ آبان ۱۴۰۰.
  134. ↑ همشهری‌آنلاین: گام جدید در آموزش زبان کُردی، نوشته‌شده در ۲۴ مهر ۱۳۹۸؛ بازدید در ۱۵ آبان ۱۴۰۰.

منابع

  • بلو، جویس (۱۳۹۰). «کردی». راهنمای زبان‌های ایرانی. ج. ۲. ترجمهٔ آرمان بختیاری، عسکر بهرامی، حسن رضایی باغ‌بیدی، نگین صالحی‌نیا. تهران: انتشارات ققنوس. شابک ۹۶۴-۳۱۱-۳۹۰-۶.
  • کردها نوادگان مادها - و. مینورسکی - ۱۳۸۲ نشر: ژیار
  • مکالمات روزمره زبان کردی. مصطفی خرم دل. سال چاپ: ۱۹۸۱ نشر: انتشارات کردستان
  • (برگرفته از کتاب «قاموس زبان کردی»، تألیف عبدالرحیم ذبیحی، چاپ ۱۹۸۸)
  • وبسایت کردستان به آدرس: www.sorankurdistani.com
  • فرهنگ کردی-کردی-فارسی (هه نبانه بورینه۹-عبدالرحمان شرفکندی (هه ژار)-انتشارات سروش
  • Nikitine, Basil: Les Kurdes, Paris, 1956
  • Ahmad, J. R. : Dirasat Kurdiyah fi bilad Subartu ('Kurdish Studies in the Country of Subartu') -- in Arabic - Baghdad, 1984
  • Ahmad, Jemal Rashid: Tarikh el-Kurd el-Qadim (`The Ancient History of the Kurds') -- in Arabic - publication of the Saladin University, Hawler, 1990
  • Driver, G.K. : The Name Kurd and its Philological Connections; JRAS, 1923
  • Driver, G.K. : The Dispersion of the Kurds in Ancient Times, Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland (JRAS) 1921,Part Four, pp. 563–572

پیوند به بیرون

فرهنگ‌های کردی–فارسی

خودآموزی زبان کردی:

فرهنگها:

Pusat Layanan

UNIVERSITAS TEKNOKRAT INDONESIA | ASEAN's Best Private University
Jl. ZA. Pagar Alam No.9 -11, Labuhan Ratu, Kec. Kedaton, Kota Bandar Lampung, Lampung 35132
Phone: (0721) 702022
Email: pmb@teknokrat.ac.id