Lifestyle Khazanah Profil Baru Dram Lists Ensiklopedia
Technopedia Center
PMB University Brochure
Faculty of Engineering and Computer Science
S1 Informatics S1 Information Systems S1 Information Technology S1 Computer Engineering S1 Electrical Engineering S1 Civil Engineering

faculty of Economics and Business
S1 Management S1 Accountancy

Faculty of Letters and Educational Sciences
S1 English literature S1 English language education S1 Mathematics education S1 Sports Education
teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url
  2. Weltenzyklopädie
  3. ابرشهر (استان ساسانی) - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
ابرشهر (استان ساسانی) - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
مختصات: ۳۶°۱۲′شمالی ۵۸°۴۸′شرقی / ۳۶٫۲۰°شمالی ۵۸٫۸°شرقی / 36.20; 58.8
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
(تغییرمسیر از ابرشهر (نیشابور))
ابرشهر
استان شاهنشاهی ساسانی
ح. ۲۴۰ میلادی–۶۵۱ میلادی
Flag of ابرشهر
درفش کاویانی

نقشه ابرشهر و مناطق اطراف آن (سمت راست) در اواخر دوران ساسانی
مرکزنیشاپور[۱]
تاریخچه
دوران تاریخیدوران باستان پسین
• تأسیس
ح. ۲۴۰ میلادی
• انحلال
۶۵۱ میلادی
 پسین
کنارنگ
خاندان کارن
خلافت راشدین
امروزه بخشی از ایران

اَبَرشَهر[۲] یا اَبهَرشَهر[الف]؛ نام یکی از استان‌های شاهنشاهی ساسانی، به مرکزیت شهر نیشابور است[۳] که با ربع نیشابور (خراسان غربی) در دوره‌ اسلامی مطابقت می‌کند.[۴] این ناحیه، در متون پهلوی، با دریاچه سوور که آذربرزین مهر در کنار آن قرار داشته، پیوند خورده است.[۵] ابرشهر، یکی از استان‌های ایران در دوران پیش از اسلام، و فرمانروا یا مرزبان این ایالت، لقب اختصاصی کنارنگ داشته است.[۶] این استان در محدوده خراسان امروزی قرار داشت و از غرب با ماد، از شمال غرب با هیرکانی، از شمال شرق با مرگوش و از جنوب شرق با هرو همسایه بود. مارکوارت، ابرشهر را یکی از استان‌های سرزمین خراسان دانسته و آن‌ها را چنین برشمرده است: کمش، ورکان، اپرشهر، مرو، مروت، کدشان، گزکان، دزروئین.[۷]

نام‌شناسی

«ابرشهر» (آوانویس پهلَوی به لاتینی: aparōk šatr یا apar šatr)[۸] در منابع مختلف، این نام به صورت‌های اَبَرشَهر، آبِرْشهر، اَبْرَشهر، بَرْشَهر، اَپَرْاَشْخَرْهْ، اَپْرْشهر، اپرنک‌شهر و … ضبط شده است. در سکه‌های ساسانی به صورت مخفف اپر (pr') و در سکه‌های عربی-ساسانی به شکل اپرش (prs') و اپرشس (prss') ضبط شده است. ابن فقیه و مقدسی، از ابرشهر با عنوان ایرانشهر یاد کرده‌اند و لسترنج، این نام را عنوان دولتی، رسمی یا افتخاری این شهر دانسته است.[۹] حضور و فعالیت عشایر «اپرنی» از اقوام داهه –بنیان‌گذاران حکومت اشکانی- در این ناحیه، باعث شده تا ابرشهر، مأخوذ از نام ایشان و در اصل «اپرنک شهر» دانسته شود.[۱۰] اپرنی‌ها از پارتیان، یعنی بنیان‌گذاران سلسله اشکانی بودند. عشیره اپرنی، تیره‌ای از سه قبیلهٔ اصلی بود که اتحادیهٔ عشایر «داهه» را به وجود آورده بودند.[۱۱] برخی، اپرنی یا اپرنگ را مهم‌ترین این سه قبیله، ابرشهر را به اپرنگ، منسوب می‌دانند.[۱۲] اهمیت و موقعیت منطقهٔ ابرشهر در سرزمین پارت، که در دوران اشکانی پررونق بود، بر این نظر که اپرنک شهر، صورت فعلی ابرشهر است می‌افزاید.[۱۳] نظریه دیگر دربارهٔ نام ابرشهر، با در نظر گرفتن «اَبَر» به معنی بالا، بالای و بَر به دست می‌آید. در این معنی، ابرشهر، «شهر بالا» معنی می‌شود.[۱۴] اصطلاح اپر/ابرشهر، شاید از نامی کهن، ریشه گرفته باشد که به مفهوم شهر بالای هخامنشیان، یا شهربانی بالای سلوکیان است.[۱۵] ابرشهر به عنوان سرزمین علیا (=بالا)، در ارتباط با کمش (یا قومس؛ دامغان فعلی) به مثابه سرزمین سفلی (پایین) تلقی می‌شود.[۱۰] آپارنی نیز یکی از نام‌های قدیمی شهر نیشابور بوده است و بر روی برخی از سکه‌ها این نام ضرب شده است. برخی آن را به معنی ابرشهر گرفته‌اند و برخی آن را جایگاه زیست «اقوامِ اَپرِن» دانسته و این نام را به آن نسبت داده‌اند.[۱۶]

مدارک نام‌شناختی

سکه درهم خسرو پرویز (۵۹۰–۶۲۸ میلادی) از دوران ساسانی ضرب شده در ابرشهر؛ ابرشهر (نیشابور)، یکی از ضرابخانه‌های ایران در دوران اشکانی، ساسانی و سده‌های نخستین هجری بوده است.

نام اپرشهر به عنوان محل ضرابخانه، حک شده بر روی سکه فرهاد دوم اشکانی (حکومت ۱۲۸–۱۳۸ ق. م)، از قدیمی‌ترین مدارک مربوط به آن است.[۱۷] ابرشهر، در طی دوران اشکانی، رونقی فراوان یافت، چنان‌که در پایان عهد اشکانیان و آغاز روزگار ساسانیان، منطقه‌ای شناخته شده بود. طبری، ابرشهر را در کنار مرو، بلخ، گرگان، سیستان و خوارزم، جزو متصرفات اردشیر بابکان –بنیان‌گذار سلسله ساسانیان- آورده[۱۸] و در کتیبه شاپور در کعبه زرتشت، نام ابرشهر، نیز در حدود مرزهای ایرانشهر و از باج‌گذاران ساسانی ذکر شده. ابرشهر، در این زمان، یکی از استان‌های وسیع مملکت محسوب می‌شده است[۱۹] و نام آن، از این زمان به بعد بر روی سکه‌های «پیروز»، «قباد»، «بهرام چوبین» و «خسرو اول» نقش بست[۲۰] و در کتب مختلف، همچون جغرافیای موسِس خورناتسی (سدهٔ پنجم میلادی) و تاریخ سبئوس ارمنی سدهٔ هفتم میلادی) وارد شد. در سده‌های نخستین اسلامی، ابرشهر در کنار نیشابور به عنوان نام حضور دارد، تا این که به تدریج از سده‌های چهارم و پنجم هجری، نیشابور یکسر به جای ابرشهر می‌نشیند و در منابع این دوران به بعد، جز به ندرت، نام ابرشهر، برای این ناحیه و شهر به کار نمی‌رود.[۲۱]

ابرشهر و مَزدَیَسنا

ابرشهر در متون پهلوی مربوط به آیین مَزدَیَسنا (دین زرتشت اسپنتمان) همچون بُندَهِش و گزیده‌های زادِسپَرَم؛ با دستان پورِ سام، دریاچهٔ سووَر (یا سوبر و سوگر) و آذرِ بُرزین‌مِهر، پیوند دارد که دارای پیشینهٔ اسطوره‌ای و ارزش آیینی می‌باشند. در بخش بیستم بندهش، در هنگام یادکرد «دَستان» (پور سام؛ از نوادگان فریدون)، گفته می‌شود که کدخدایی ابرشهر را او، شکوه بخشید. ابرشهر را چنین گوید که «آبرنگ شهر» است[۲۲] سروش و اردیبهشت در حق این شهر آفرین کرد، بدین روی؛ اسب‌داری، زیناوندی، ستبرکمانی، پاکیزگی و آرامش و خنیاگری و بلند آوزگی بر این شهر بیشتر است.[۲۳] در بخش نهم بندهش نیز از دریاچه «سوبر» (یا سوور) سخن گفته می‌شود که به ابرشهربوم (سرزمین ابرشهر) بر سر کوه توس (بینالود) است.[۲۴] در بخش سوم گزیده‌های زادسپرم، همراه با اشاره به اهمیت و شهرت و پاکیزگی این دریاچه، بر قرارگیری آذرِ برزین‌مهر در نزدیک آن، اشاره شده است.[۲۵] دربرداشتن آذرِ برزین‌مهر و سوور، نشانگر جایگاه معنوی بالای ابرشهر در دین زرتشتی و آیین مزدیسناست. آذر برزین‌مهر که در کوه ریوند در این ناحیه قرار داشت، آتش خاص پارتیان بود و در دوره اینان و اشکانیان که خود را وقف این آتش مقدس کردند، از احترام ویژه‌ای برخوردار بود.[۲۶] در دانشنامهٔ مزدیسنا دربارهٔ ناحیهٔ ریوند بومِ ابرشهر آمده است: ریوند، یکی از محلات قدیم ابرشهر (نیشابور) است که به واسطهٔ آتشکدهٔ معروف آذر برزین‌مهر، زیارتگاه مشهور ایران قدیم بوده است.[۲۷]

حدود و جغرافیا

بیشتر مؤلفان اسلامی، ابرشهر را همان نیشابور دانسته‌اند، ولی بلاذری و طبری، آن را مرکز نیشابور ذکر کرده‌اند؛ و عده‌ای دیگر، ابرشهر را کوره‌ای (ولایتی) از کوره‌های خراسان دانسته‌اند. به گفته حمزه اصفهانی، نیشابور شهری از شهرهای کوره ابرشهر بوده، و به نوشته یعقوبی، این کوره مشتمل بر نیشابور و طوس و بیهق بوده است. به هر حال، نام ابرشهر به عنوان سرزمین، از نیشابور، قدیم‌تر است. ابرشهر در پایان دوره اشکانی و آغاز فرمانروایی ساسانیان، منطقه‌ای شناخته شده بود. طبری، هنگام بحث دربارهٔ جنگ‌های اردشیر، از این شهر همراه با سیستان، گرگان، مرو، بلخ و خوارزم یاد کرده است. سِبِئوس، مورخ ارمنی سده ۷میلادی، ابرشهر را در خراسان و نزدیک نیشابور، نوشته است که نشان می‌دهد ابرشهر و نیشابور، در این زمان، دو محل جدا از یکدیگر بوده‌اند و احتمال می‌رود بعدها، و شاید در دوره ساسانی، این دو محل مجاور به صورت واحدی درآمده باشند و شهر نیشابور، چنان‌که حمزه اصفهانی نوشته است، مرکز ابرشهر شده باشد.[۲۸]

قلمروی ابرشهر باستان

ابرشهر در دوره کیانی همروزگار با مادها، بر پایه متون پهلوی و به‌ویژه بندهش، تختگاه ابرنگیان و یکی از کانون‌های مذهبی شرق ایران شناخته می‌شود. قلمروی ابرشهر در این زمان، در سرزمینی میان سیستان و ری و تبرستان گسترده می‌شده است. برخی گمان‌ها بیانگر این است که این سرزمین در دوره هخامنشی و سلوکی، شهرستان یا ساتراپی بالا (سرزمین بالایی) در ارتباط با کمش (سرزمین پایینی) بوده است. در دوره اشکانی ابرشهر، محل استقرار ضرابخانه و در جایگاه یک مرکز حاکمیتی است که قلمرو آن در بخش غربی خراسان بزرگ یا خراسان غربی گسترده می‌شد، چنان‌که در آغاز دوره ساسانی، نام ابرشهر در کنار سرزمین‌های سیستان، بلخ، مرو و خوارزم آمده است که اردشیر برای گسترش فرمانروایی‌اش در شرق کشور در سال‌های ۲۳۳–۲۳۷م به آنجاها لشکر کشید.[۲۹] و ابرشهر در دوره ساسانی منطقه‌ای است به مرکزیت نیشابور که نواحی ارغیجان، اسپراین، جوین، بیهک، بیهق، باخرز، خواف، زوزن، زام و زاوه را در بر می‌گرفت.[۳۰] در دوران بعد یعنی دوره اسلامی، این منطقه به نام نیشابور (ربع نیشابور) شناخته می‌شود.[۳۱]

رویدادهای تاریخی

قلمرو ایران‌زمین در دوران ساسانیان؛ ابرشهر (نیشابور)، یکی از ایالت‌های اصلی ایران در این دوره، بوده است

قدیم‌ترین رویدادی که از ابرشهر، ثبت شده است، مربوط به سدهٔ ۳ میلادی و عهد اردشیر بابکان (۲۲۶–۲۴۱م) است. اردشیر پس از دستیابی به قدرت، مناطق و شهرهای مختلف ایران، از جمله ابرشهر را تحت سلطه خویش درآورد.[۳۲] بر اساس متن پارتی کتیبهٔ شاپور در کعبهٔ زرتشت – که در ۲۶۲م نوشته شده است- سلطهٔ اردشیر بر ابرشهر تا دورهٔ حکومت پسرش، شاپور اول (۲۴۱–۲۷۲م) نیز ادامه یافته، و قبل از اردشیر ظاهراً توسط حکام محلی اداره می‌شده است.[۳۳] در سدهٔ ۵ م، قباد ساسانی (سلطنت: ۴۸۸–۴۹۸م)، پس از فرار از زندانِ برادرش جاماسب، و پیش از روی آوردن به هپتالان، در میان راه به ابرشهر وارد شد و با دختر یکی از بزرگان شهر ازدواج کرد. حاصل این ازدواج، خسرو انوشیروان بود. بهرام چوبین، هنگام شورش خود، در ابرشهر به نام خود سکه زد. در سال ۶۵۱ میلادی/۳۰قمری، ماهویه (ماهوی سوری) پس از رد تقاضای پناهندگی یزدگرد، و در نتیجه کشته شدن او در مرو، از بیم خونخواهی مردم به ابرشهر گریخت و در این شهر درگذشت. گشایش به دست سپاهیان عرب، نیز در همین سال، صورت گرفت. پس از این تاریخ، ساکنان این شهر دو بار – نخست در ۳۳ق/۶۵۳م و بار دیگر در ۳۶ ق- سر به شورش برداشتند.[۳۴] با قدرت گرفتن بنی‌امیه، ابرشهر در ۴۵ق/۶۶۵م به صورت یکی از مناطق چهارگانه خراسان درآمد. در ۹۰ق/۷۰۹م، مردم ابرشهر و هرات در سرکوبی نیزَکِ طَرخان، به کمک قُتیبة بن مسلم باهِلی شتافتند. از همین دوره، سکهٔ مسین که در ابرشهر ضرب شده، به دست آمده است. در اوایل سده ۲ قمری/۸م؛ بهافرید، پسر ماه‌فروردین، مؤسسِ فرقهٔ بهافریدیه از فرقه‌های زردشتی در یکی از بخش‌های ابرشهر ظهور کرد. در ۱۲۹ ق، شیبان بن مُسلمه به همراه ۳۰ هزار نفر از خوارج، بر ابرشهر دست یافت. آخرین رویدادی که از ابرشهر در منابع ثبت شده است مربوط به ۲۱۵ قمری و اقامت عبدالله بن طاهر در ابرشهر برای جنگ با خوارج است.[۲۸]

یادداشت

  1. ↑ نام‌های دیگر آن، آبِرْشهر، اَبْرَشهر، بَرْشَهر، اَبْهَرشَهر، اَپرَنْک‌شَهر، اَپَرْاَشْخَرْهْ

پانویس

  1. ↑ Encyclopædia Iranica: BORZŪYA
  2. ↑ H. Gaube (ژوئیه ۱۳, ۲۰۱۱). «Abaršahr». Encylopaedia Iranica.
  3. ↑ دانشنامه ایران، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۴، ص. ص۱۱۰
  4. ↑ حسین صومعه (۱۳ آذر ۱۴۰۰). «کهن‌تر از خراسان: پارت و ابرشهر». نشریه فرهنگی اجتماعی خاتون شرق. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ ژانویه ۲۰۲۲.
  5. ↑ خسرو قلی‌زاده، فرهنگ اساطیر ایرانی برپایه متون پهلوی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، ص. ص۲۸۰،۶۰
  6. ↑ آرتور کریستنسن، ایران در زمان ساسانیان، ترجمهٔ رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر، ص. ص۱۴۳٬۹۸
  7. ↑ یوزف مارکوارت (۱۳۸۳)، ایرانشهر در جغرافیای بطلمیوس، ترجمهٔ مریم میراحمدی، تهران: انتشارات طهوری، ص. ص۳۴
  8. ↑ بهرام فره‌وشی (۱۳۸۸)، فرهنگ پارسی به پهلوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ص. ص۱۹
  9. ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۸، ص. ج۲، ص۵۵۴-۵۵۵
  10. ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ یوزف مارکوارت (۱۳۷۳)، ایرانشهر در جغرافیای موسس خورناتسی، ترجمهٔ مریم میراحمدی، تهران: انتشارات اطلاعات، ص. ۱۵۰
  11. ↑ عبدالحسین زرین‌کوب (۱۳۷۴)، روزگاران ایران، تهران: انتشارات سخن، ص. ص۱۳۷
  12. ↑ غلامحسین مصاحب (۱۳۷۴)، دائرةالمعارف فارسی، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی، ص. مدخل داهه
  13. ↑ بهزاد نعمتی (سال اول، پاییز و زمستان 1377)، «نام‌شناخت؛ ابرشهر، نیشابور»، خراسان‌پژوهی، ش. شماره ۲، ص. ص۱۹۳ تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  14. ↑ غیاث‌الدین محمد رامپوری (بی‌تا)، غیاث‌الغات، تهران: کانون معرفت، ص. مدخل «اَبَر» تاریخ وارد شده در |سال= را بررسی کنید (کمک)
  15. ↑ ریچارد فرای (۱۳۶۸)، میراث باستانی ایران، ترجمهٔ مسعود رجب نیا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ص. ص۲۹۰»
  16. ↑ عباسعلی مدیح، نیشابور و استراتژی توسعه (جلد اول)، نیشابور، انتشارات شهر فیروزه نیشابور، ۱۳۸۵، شابک ‎۹۶۴−۹۶۸۱۵−۰−۷
  17. ↑ ملکه ملکزاده بیانی (۱۳۷۰)، تاریخ سکه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ص. ج۲، ص۵۸
  18. ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۸، ص. ص۵۵۵
  19. ↑ و.گ. لوکونین (۱۳۶۵)، تمدن ساسانی، ترجمهٔ عنایت‌الله رضا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ص. ص۶۵،۷۹»
  20. ↑ پژوهش دانشگاه کمبریج (۱۳۶۸)، تاریخ ایران، تهران: انتشارات امیرکبیر، ص. ج۳، ص۴۴۴» از پارامتر ناشناخته |نویسندگان همکار= صرف‌نظر شد (کمک)
  21. ↑ بهزاد نعمتی (سال اول، پاییز و زمستان 1377)، «نام‌شناخت؛ ابرشهر، نیشابور»، خراسان‌پژوهی، ش. شماره ۲، ص. ص۱۹۳-۱۹۴ تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  22. ↑ فرنبغ دادگی (۱۳۹۰)، بندهش، ترجمهٔ گزارنده مهرداد بهار، تهران: توس، ص. ص۱۵۱
  23. ↑ فرهنگ اساطیر ایرانی؛ بر پایه متون پهلوی، خسرو قلی‌زاده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، ۱۳۹۲، ص. ص۶۰
  24. ↑ فرنبغ دادگی (۱۳۹۰)، بندهش، ترجمهٔ گزارنده مهرداد بهار، تهران: توس، ص. ص۷۷
  25. ↑ گزیده‌های زادسپرم، ترجمه راشد محصل، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۶، ص. ص۱۱
  26. ↑ مری بویس (۱۳۸۹)، زردشتیان؛ باورها و آداب دینی آن‌ها، ترجمهٔ عسکر بهرامی، تهران: انتشارات ققنوس، ص. ص۱۱۷
  27. ↑ جهانگیر اوشیدری (۱۳۹۴)، دانشنامهٔ مزدیسنا، تهران: نشر مرکز، ص. ص۷۰
  28. ↑ ۲۸٫۰ ۲۸٫۱ دانشنامه ایران، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۸۴، ص. ۱۱۱
  29. ↑ حسین صومعه (۱۴ دی ۱۴۰۰)، «همگ‌ابرشهر: جستاری در جایگاه حاکمیتی و قلمروی ابرشهر باستان»، خیام‌نامه، ش. شماره ۵۰۳، ص. ۴
  30. ↑ محمد جواد مشکور (۱۳۶۳)، ایران در عهد باستان، تهران: انتشارات اشرفی، ص. ص۲۲
  31. ↑ بهزاد نعمتی (سال اول، پاییز و زمستان ۱۳۷۷)، «نام‌شناخت؛ ابرشهر، نیشابور»، خراسان‌پژوهی، ش. ش ۲، ص. ۱۹۳–۱۹۴ تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  32. ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۸، ص. ج۲، ص۵۵۵
  33. ↑ و.گ. لوکونین (۱۳۶۵)، تمدن ساسانی، ترجمهٔ عنایت‌الله رضا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، ص. ص۲۰۴،۹۹، ۱۰۰»
  34. ↑ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۶۸، ص. ج۲، ص۵۵۶

فهرست منابع

  • «ایرانشهر در جغرافیای بطلمیوس»، یوزف مارکوارت، ترجمه مریم میراحمدی، انتشارات طهوری، تهران: ۱۳۸۳.
  • «دانشنامه ایران»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: ۱۳۸۴.
  • «دانشنامه مزدیسنا»، جهانگیری اوشیدری، نشر مرکز، تهران: ۱۳۹۴.
  • «دائرةالمعارف فارسی»، غلامحسین مصاحب، رضای اقصی و دیگران، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، تهران: ۱۳۷۴.
  • «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، تهران: ۱۳۶۸.
  • «روزگاران ایران»، عبدالحسین زرین‌کوب، انتشارات سخن، تهران: ۱۳۷۴.
  • «زردشتیان؛ باورها و آداب دینی آن‌ها»، مری بویس، ترجمه عسکر بهرامی، انتشارات ققنوس، تهران: ۱۳۸۹.
  • «غیاث الغات»، تألیف غیاث‌الدین محمد رامپوری، به کوشش محمد دبیر سیاقی، کانون معرفت، تهران: بی‌تا.
  • «فرهنگ اساطیر ایرانی؛ بر پایه متون پهلوی»، خسرو قلی‌زاده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، ۱۳۹۲.
  • «فرهنگ پارسی به پهلوی»، تألیف بهرام فره‌وشی، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۸.
  • «گزیده‌های زادسپرم»، ترجمه راشد محصّل، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ۱۳۶۶.
  • «لغت‌نامه»، تألیف علی‌اکبر دهخدا، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۷، ج۱.
  • «میراث باستانی ایران»، ر.ن. فرای، ترجمه مسعود رجب‌نیا، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران: ۱۳۶۸.
  • «نام‌شناخت؛ ابرشهر، نیشابور»، بهزاد نعمتی، خراسان‌پژوهی، سال اول، پاییز و زمستان ۱۳۷۷، ش ۲.
  • «همگ‌ابرشهر: جستاری در جایگاه حاکمیتی و قلمروی ابرشهر باستان»، حسین صومعه، خیام‌نامه، ۱۴ دی ۱۴۰۰، ش ۵۰۳.
Pusat Layanan

UNIVERSITAS TEKNOKRAT INDONESIA | ASEAN's Best Private University
Jl. ZA. Pagar Alam No.9 -11, Labuhan Ratu, Kec. Kedaton, Kota Bandar Lampung, Lampung 35132
Phone: (0721) 702022
Email: pmb@teknokrat.ac.id