کلیساهای ارمنیان با سبک معماری خاصی که دارند، به راحتی از کلیساهای سایر فرقه‌های مسیحیت تمیز داده می‌شوند. مهمترین شاخص سبک معماری کلیساهای ارمنی گنبد آن است. گنبد کلیساهای ارمنی بیشتر مخروطی شکل است. این کلیساها بدون استثناء در جهت شرقی - غربی ساخته می‌شوند. محراب کلیسا‌ها در بخش شرقی آن است و از سطح صحن کلیسا مرتفع تر است. دو ردیف پلکان، که در جوار دیوارهای شمالی و جنوبی ساخته می‌شود، راه ورود به محراب است. پلان کلیساهای ارمنی بیشتر صلیبی شکل است ولی برخی از کلیساها دارای پلان بازیلیکا هستند، یعنی صحن داخلی کلیسا در طول، به وسیله چند ردیف ستون به سه ناو تقسیم می‌شود.

کلیساهای ارمنیان ایران را می‌توان به سه گروه اصلی تقسیم کرد:

• کلیساهایی که پیش از سده چهاردهم میلادی ساخته شده‌اند.
• کلیساهای روزگار صفوی
• کلیساهای سده‌های نوزدهم و بیستم میلادی

کلیساهایی که پیش از سده چهاردهم میلادی ساخته شده‌اند بیشتر در آذربایجان هستند. این کلیساها با سنگ تراشیده شده بنا گردیده‌اند. کلیساهای دوره صفوی در اصفهان، شیراز و بوشهر ساخته شده‌اند. کلیساهای اصفهان با آجر و خشت خام بنا گردیده‌اند و گنبد آن‌ها گرد و مدور است. کلیساهای سده‌های نوزدهم و بیستم میلادی، با رعایت سبک معماری ارمنی، در اکثر شهرهایی که ارمنیان در آن‌ها سکونت دارند ساخته شده‌است.

کلیساهای دیگر تهران شامل:

«کلیسای انجیلی پطروس مقدس» در خیابان جمهوری، خیابان سی تیر، سال ۱۸۹۱ میلادی توسط میسیونرهای پروتستان بنا گردیده‌است. «کلیسای حضرت توما» متعلق به آشوریان پروتستان در خیابان کارگر شمالی، خیابان خسرو، سال ۱۹۵۹ میلادی بنا گردیده‌است. «کلیسای حضرت یوسف» متعلق به آشوریان کاتولیک در خیابان انقلاب، خیابان فرصت، سال ۱۹۵۰ میلادی بنا گردیده‌است. «کلیسای آشوری مارگیورگیز»، خیابان انقلاب، خیابان کارگر جنوبی، خیابان ساعد آقابالازاده، سال ۱۹۶۱ میلادی بنا گردیده‌است.

کلیسای استفانوس مقدس

قره کلیسا

به‌طور کلی تشخیص و تعیین کلیساهایی که از بدو نشر مسیحیت در ایران توسط ارمنیان در این سرزمین به وجود آمده‌است بسیار مشکل و شاید غیرممکن می‌نماید. لیکن آن تعداد از کلیساها که شناسایی شده‌اند را می‌توان به‌طور خلاصه به سه دورهٔ اصلی تقسیم‌بندی نمود:

• کلیساهایی که از اول نشر مسیحیت الی سده ۱۳–۱۴ و نیمهٔ دوم سده ۱۵ میلادی به وجود آمده‌اند.
• کلیساهایی که در دورهٔ صفویه تا قاجاریه ساخته شده‌اند.
• کلیساهایی که در سده ۱۹ و ۲۰ میلادی بنا شده‌اند.

«اکثر کلیساهای ذیل مربوط به حدود سده هجدهم میلادی و از طرفی اکثر آن‌ها ویران یا نیمه ویران‌اند و بقایای آن‌ها موجود نیست.»

«در شهرستان سلماس تاکنون بیش از ۳۹ کلیسای ارمنی شناسایی شده که عمدتاً در محدودهٔ زمانی بین سده‌های سیزدهم تا نوزدهم میلادی ساخته شده‌اند. متأسفانه بیشتر آن‌ها به مرور زمان چنان ویران شده‌اند که امروزه هیچ اثری از آن‌ها برجای نمانده‌است. از این میان تنها سه کلیسا به نام‌های گئورگ مقدس روستای هفتوان ـ (به شمارهٔ۴۸۴۲)، و کلیسای مریم مقدس روستای آفتارخانه در پنج کیلومتری جادهٔ سلماس به ارومیه (به شمارهٔ۲۰۳۷)، و کلیسای روستای قزلجه (به شمارهٔ۴۸۴۱) در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌اند.»

«در شهرستان ارومیه و روستاهای حومه آن تاکنون بیش از چهل کلیسای تاریخی ارمنی شناسایی شده‌است که اغلب آن‌ها را در سده‌های هفدهم تا نوزدهم میلادی ساخته‌اند. متأسفانه بیشتر کلیساهای این شهرستان نیز به مرور زمان و در اثر عدم توجه ویران شده‌اند و اثری از آن‌ها بر جای نمانده‌است. تنها کلیسای ارمنی این شهرستان که تاکنون در فهرست آثار ملی کشور (به شمارهٔ۱۶۵۰) به ثبت رسیده، کلیسای پطرس مقدس روستای قره باغ از توابع دهستان انزلی شمالی بخش انزل است.»

«در شهرستان نقده و حومهٔ آن تاکنون تنها چهار کلیسای ارمنی شناسایی شده (کلیسای حضرت مریم در محله آقابیگلو-کلیسای هُوْهانِس مقدس در محله ماماجار-کلیسای سرکیس مقدس در محله نقده (داخل شهر))، که امروزه از هیچ‌کدام اثری برجای نمانده‌است.»

«در شهرستان میاندوآب تاکنون تنها سه کلیسای ارمنی شناسایی شده‌است که هر سه به سده هجدهم میلادی تعلق دارند. (کلیسای هُوْهانِس مقدس در محله قره ویران-کلیسای گئورگ مقدس در میاندوآب (داخل شهر)-کلیسای حضرت مریم در محله تقی‌آباد)، امروزه از هیچ‌کدام اثری بر جای نمانده‌است.»

کلیسای سورپ سرکیس-خوی

۱۸. کلیسای امانوئل اراک

• ارمنی‌های ایران
• کلیسای حواری ارمنی
• معماری ارمنی
• فهرست کلیساهای ارمنی در جمهوری آذربایجان
• فهرست کلیساهای ارمنی در ترکیه

• کتاب ارمنیان ایران، نویسنده: آندرانیک هویان، صفحه‌های (۱۱۱ تا ۱۵۷)انتشارات: مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدنها با همکاری انتشارات هرمس، تاریخ: ۱۳۸۰، شابک: ۲–۰۰۷–۳۶۳–۹۶۴
• هوسپیان، شاهن (بهار ۱۳۸۳). «نگاهی مختصر به تاریخ کلیساهای ارمنیان در ایران». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال هشتم (۲۷).
• «کلیساهای تاریخی ایران». درگاه کویر، معماری و بناها.
• «ARMENIANS OF MODERN IRAN». Encyclopaedia Iranica. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ اکتبر ۲۰۱۸.
• میلر، ویلیام. کتاب کلیسای قدیم در ایران.
• ملکمیان، لینا (زمستان ۱۳۸۰). کلیساهای ارامنه ایران. دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
• آودیان، شرلی (زمستان ۱۳۹۲). «پایگاه میراث جهانی کلیساهای تاریخی ایران». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال هفدهم (۶۶).
• شجاع‌دل، نادره (زمستان ۱۳۹۱). «کلیسای گئورگ مقدس روستای هفتوان». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال شانزدهم (۶۲).
• هوسپیان، شاهن (زمستان ۱۳۹۲). «تاریخچه و معماری کلیسای مریم مقدس تهران». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال هفدهم (۶۶).
• خان‌محمدی، بهروز (تابستان ۱۳۹۰). «تحلیلی بر معماری کلیساهای تاریخی ارمنی در ارومیه». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال پانزدهم (۵۶).
• خان‌محمدی، بهروز (تابستان ۱۳۸۹). «کلیسای حضرت مریم ریحان‌آباد». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال چهاردهم (۵۲).
• خان‌محمدی، بهروز (زمستان ۱۳۸۸). «کلیساهای خشتی ارومیه». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال سیزدهم (۵۰).
• افشار سیستانی، ایرج (تابستان ۱۳۸۷). «کلیسای سرکیس مقدس خوی». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال یازدهم (۴۴).
• شجاع‌دل، نادره (تابستان ۱۳۸۷). «مقایسه‌ای میان کلیساهای ارمنیان و آشوریان در استان آذربایجان غربی». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال یازدهم (۴۴).
• خان‌محمدی، بهروز (زمستان ۱۳۸۶). «هازاراشن، تداوم سنت دیرینهٔ گنبدسازی ارمنی در کلیسای نخجوان تپهٔ ارومیه». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال یازدهم (۴۲).
• خان‌محمدی، بهروز (پاییز ۱۳۸۶). «کلیسای سورپ پطرُس قره باغ ارومیه». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال یازدهم (۴۱).
• هوسپیان، شاهن (تابستان ۱۳۸۶). «معماری کلیساهای اصفهان». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال دهم (۴۰).
• افشار (سیستانی)، ایرج (بهار ۱۳۸۶). «کلیسای سنت هریپسیمهٔ مقدس». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال دهم (۳۹).
• خان‌محمدی، بهروز (بهار ۱۳۸۵). «کلیسای سورپ گئورگ روستای گردآباد ارومیه». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال نهم (۳۵).
• شجاع‌دل، نادره (پاییز ۱۳۸۴). «مروری بر کلیساهای ارامنهٔ استان آذربایجان غربی». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال نهم (۳۳).
• خان‌محمدی، بهروز (بهار ۱۳۸۴). «پراکندگی کلیساهای تاریخی ارمنیان در آذربایجان غربی». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال نهم (۳۱).
• خان‌محمدی، بهروز (تابستان ۱۳۸۳). «کلیسای سرکیسِ مقدس در صورمان‌آباد». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال هشتم (۲۸).
• شجاع‌دل، نادره (زمستان ۱۳۸۴). «مروری بر کلیساهای ارامنهٔ استان آذربایجان شرقی». فصلنامه فرهنگی پیمان. سال نهم (۳۴).
• «کلیسا‌های تاریخی ایران».