جُنگ حماسی بزرگ تیموری گلچینی ادبی (جُنگ) است، در دو جلد و با پنج منظومهٔ حماسی به زبان فارسی، که در سال ۸۰۰ ه.ق در شیراز تحت سلطهٔ امپراتوری تیموری، احتمالاً برای پیرمحمد پسر عمر شیخ، شاهزادهٔ تیموری تهیه شد، و بعدها برای اسکندر سلطان، برادر او، آثار نگارگری روی آن اعمال شد. جلد نخست این مجموعه شامل نسخهای از شاهنامه در قطع ۱۶٫۸×۲۵٫۸ سانتیمتر با ۲۲۹ صفحه است که آغاز، تا اواخر پادشاهی منوچهر در آن از میانرفته و شماری از برگهای آن بههم ریختهشده است. جلد مذکور امروزه بهشمارهٔ MS. P. 114 در کتابخانهٔ چستربیتی نگهداری میشود.[۱][۲] جلد دوم، بهقطع ۴۲×۶۴٫۵ سانتیمتر، با ۲۴۳ صفحه تهیهشده و دومین نسخهٔ کهن بهجامانده از گرشاسپنامه، کهنترین نسخهٔ بهمننامه و یگانه نسخ شناختهشده از شهنشاهنامه و کوشنامه را در خود جاداده است. این جلد هم امروزه بهشمارهٔ OR. 2780 در کتابخانهٔ بریتانیا محفوظ است.[۳][۴][۵][۶] این دو جلد از لحاظ ساختاری، شامل شش ستون نوشتاری هستند که در ورقهای بدون عنوان، تذهیب و نگاره، تا ۳۳ سطر، مشتمل بر ۹۹ بیت را دربرمیگیرند. پیش از انتقال به مکانهای امروزی خود، هردو جلد مدتی در کتابخانهٔ آرتور دو گوبینو، سیاستمدار فرانسوی بودند.[۲]
شیوهٔ نگارش
این مجموعه با خط نسخ نوشتهشده و ویژگیهای نگارشی اصلی آن عبارتاند از:[۲][۶][۷]
- «چ، پ، ژ» هم با سه نقطه و هم با یک نقطه بهصورت «ج، ب، ز» نوشته شدهاند. «گ» بیشتر «ک» و گاه «ݢ» نوشتهشده است.
- رعایت قاعدهٔ ذال معجم در بیشتر جاها دیده میشود.
- گاهی واژگانی مانند «آنکه» و «آنچه» که «ه» ناملفوظ دارند را با حذف این حرف، اینطور مینویسد: «آنک» و «آنچ».
- واژگان «که» و «چه» در مواردی به واژهٔ پس از خود چسبیدهاند؛ مانند «کخواست» و «چبودت».
- در پارهای موارد همزه جایگزین «ی» گشته، مانند «دریاء گیلان»، «درازاء» و «آئین».
- دربارهٔ نگارش واژگان مشتق و مرکب، اصل را بر انفصال دو بخش گذاشته است؛ مانند «نیک دل»، «یک باره» و «گردن کش».
- کاربرد «بی» جدا از اسم، مانند «بی سر»، «بی راه» و «بی کران».
- «به» حرف اضافه در بیشتر موارد به واژهٔ پس از خودش چسبیده است؛ مانند «بمردم»، «بیکبارگی» و «بجز».
- «را» نشانهٔ مفعول در برخی موارد به واژهٔ پیش از خود میچسبد؛ مانند «بتانرا»، «جانرا» و «سپهرا».
- «است» گاهی به واژهٔ پیش از خود میچسبد؛ مانند «ماتمست» و «زمینست».
- در نوشتار بهندرت از اعرابگذاری استفادهشده که همین موضوع باعث ابهام در خوانش شماری از واژگان، و بهصورت ویژه نامهای خاص شده است.
- «هٔ» گاهی نه بهصورت نقشنمای اضافه، بلکه صرفاً بهشکل زینتی در انتهای واژگانی با «ه» ناملفوظ نوشتهشده است.
اهمیت
جلد نخست، یازدهمین نسخهٔ کهن تاریخدار شاهنامه بهحساب میآید و از حیث قدمت نسخه و اصالت متن، امتیاز ویژهای ندارد. جلد دوم بسیار مهمتر است. بهویژه از این جهت، که حاوی تنها نسخ موجود از شهنشاهنامه و کوشنامه بوده، و یگانه مرجع برای کار تصحیح و نشر این متون بهحساب میآید. ۱۶ نگاره بهسبک مکتب شیراز دوم در این جُنگ بهکار رفته، که در مورد شهنشاهنامه و کوشنامه، تنها نمونههای موجود از نگارگری کهن برای این آثار محسوب میشوند.[۱][۶][۷]
فهرست نگارهها
چینش | نگاره | موضوع | صفحه جا | |||
---|---|---|---|---|---|---|
جلد یکم | ||||||
شاهنامهٔ فردوسی (ص. ۱ تا ۲۲۹) | ||||||
۱ | ![]() |
موفقیت سیاوش در آزمون آتش | ۱۴ پشت | |||
۲ | ![]() |
رزم ایرانیان با تورانیان بهکین سیاوش | ۳۸ رو | |||
۳ | ![]() |
کشتن دیو سپید بهدست رستم | ۵۰ رو | |||
۴ | ![]() |
رستم در اسارت اکوان دیو | ۶۵ رو | |||
۵ | ![]() |
رزم بهرام گور با شیرها برای تاجستانی | ۱۵۱ پشت | |||
جلد دوم | ||||||
گرشاسپنامهٔ اسدی (ص. ۱ تا ۴۰) | ||||||
۱ | ![]() |
دیدار گرشاسپ با برهمنان هندی | ۱۴ پشت | |||
۲ | ![]() |
گرشاسپ در جزیرهٔ هُدکیر | ۱۸ رو | |||
۳ | ![]() |
گرشاسپ در نخجیرگاه ضحاک | ۲۹ پشت | |||
شهنشاهنامهٔ تبریزی (ص. ۴۱ تا ۱۳۲) | ||||||
۴ | ![]() |
خروج مغولان از ارگنهکن | ۴۴ پشت | |||
۵ | ![]() |
نبرد چنگیز خان با سپاه خطای | ۴۹ پشت | |||
۶ | ![]() |
خطابهٔ چنگیز خان بر منبر مسجد بخارا | ۶۱ رو | |||
۷ | ![]() |
آوردن مستعصم بهنزد هولاکو خان | ۸۹ پشت | |||
بهمننامهٔ ایرانشاه (ص. ۱۳۴ تا ۱۸۷) | ||||||
۸ | ![]() |
اعدام فرامرز در حضور بهمن | ۱۶۳ پشت | |||
۹ | ![]() |
بازدید بهمن از آرامگاه خاندان رستم | ۱۷۱ پشت | |||
کوشنامهٔ ایرانشاه (ص. ۱۸۸ تا ۲۴۳) | ||||||
۱۰ | ![]() |
ورود آبتین به بَسیلا | ۲۰۲ پشت | |||
۱۱ | ![]() |
سَلْکَت در کوه دماوند | ۲۱۳ پشت |
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ جلال خالقی مطلق (بهار ۱۳۶۴)، معرفی و ارزیابی برخی از دستنویسهای شاهنامه، ایراننامه، شمارهٔ ۱۱، صفحهٔ ۳۹۰ و ۳۹۱.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ Shahnama (The Chester Beatty Library Per 114), The Shahnama Project.
- ↑ محمود امیدسالار. «نکاتی دربارهٔ متن گرشاسپنامه». پرتال جامع علوم انسانی.
- ↑ اکبر نحوی و سارا رضاپور. «ملاحظاتی دربارهٔ منظومهٔ بهمننامه». SID.ir.
- ↑ Or 2780 (Oriental Manuscripts, British Library), Fihrist.org.uk.
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ کوشنامه. سرودهٔ حکیم ایرانشان بن ابیالخیر، بهکوشش جلال متینی، پیشگفتار، ص. ۴۵ تا ۵۰. Internet Archive.
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ روحالله هادی و حقی اویغور. «معرفی و بررسی نسخهٔ خطی شهنشاهنامه اثر احمد تبریزی». DergiPark.
پیوند به بیرون

