Technopedia Center
PMB University Brochure
Faculty of Engineering and Computer Science
S1 Informatics S1 Information Systems S1 Information Technology S1 Computer Engineering S1 Electrical Engineering S1 Civil Engineering

faculty of Economics and Business
S1 Management S1 Accountancy

Faculty of Letters and Educational Sciences
S1 English literature S1 English language education S1 Mathematics education S1 Sports Education
teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url
  2. Weltenzyklopädie
  3. خلیج فارس - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
خلیج فارس - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
مختصات: ۲۶° شمالی ۵۲° شرقی / ۲۶°شمالی ۵۲°شرقی / 26; 52 (Persian Gulf)
بررسی‌شده
صفحه نیمه‌حفاظت‌شده
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
(تغییرمسیر از خلیج‌فارس)

برای دیگر کاربردها، خلیج فارس (ابهام‌زدایی) را ببینید.
«خلیج ایران» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، خلیج ایران (ابهام‌زدایی) را ببینید.
خلیج فارس
تصویر ماهواره‌ای خلیج فارس
نقشه انتزاعی خلیج فارس در OSM
Map
خلیج فارس در آفرو-اوراسیا واقع شده
خلیج فارس
خلیج فارس
خلیج فارس در آسیا واقع شده
خلیج فارس
خلیج فارس
خلیج فارس در غرب آسیا واقع شده
خلیج فارس
خلیج فارس
خلیج فارس در ایران واقع شده
خلیج فارس
خلیج فارس
موقعیتغرب آسیا
گونهخلیج
درون‌شارش‌های کلانخلیج عمان، اروندرود
کشورهای حوضه ایران
 عمان
 قطر
 عربستان سعودی
 کویت
 بحرین
 امارات متحده عربی
 عراق
بیشترین درازا۹۸۹ کیلومتر (۶۱۵ مایل)
مساحتِ رو۲۵۱٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۹۷٬۰۰۰ مایل مربع)
میانگین ژرفا۵۰ متر (۱۶۰ فوت)
بیشترین ژرفا۹۰ متر (۳۰۰ فوت)
جزیره‌هافهرست
جاهای مسکونیبوشهر، بندر عباس، بصره، شارجه، قشم، بندر لنگه، بندر خمیر، دبی، دوحه، منامه، ابوظبی، کویت، دمام، ظهران

خلیج فارس یک دریای میانه‌ای در غرب آسیا است. این پهنهٔ آبی امتدادی از دریای عرب و بخشی از اقیانوس هند است که میان ایران و شبه‌جزیرهٔ عربستان قرار دارد.[۱][۲]

نقشه‌ای بازسازی‌شده از جغرافیای اراتوستن (۱۹۴ پیش از میلاد)، از جهان شناخته‌شدهٔ آن روزگار، اراتوستن نخستین نویسندهٔ خارجی است که از نام ایران و خلیج فارس یاد کرده است. او ایران را آریانا و خلیج فارس را Persian Gulf نامیده‌ است.

این خلیج در شرق از طریق تنگهٔ هرمز به دریای عمان متصل می‌شود و دلتای اروندرود، بخش شمال‌غربی ساحل این خلیج را تشکیل می‌دهد.

خلیج فارس دارای منابع ماهی‌گیری فراوان، آب‌سنگ‌های گسترده (که بیشتر سنگی‌اند، اما برخی نیز مرجانی هستند) و صدف مرواریدهای فراوان است. با این حال، بوم‌شناسی آن بر اثر صنعتی‌سازی و آلودگی نفتی آسیب دیده‌ است. به سبب وجود منابع سرشار نفت و گاز در خلیج فارس و سواحل آن، این آبراهه در سطح بین‌المللی، منطقه‌ای مهم و راهبردی به‌شمار می‌آید.

خلیج فارس در حوضهٔ خلیج فارس قرار دارد که منشاء آن نوزیستی است و با فرورانش صفحهٔ عربستان به زیر زاگرس مرتبط است.[۳] آب‌گرفتگی کنونی این حوضه حدود ۱۵٬۰۰۰ سال پیش، در پی افزایش سطح آب دریاها در جریان عقب‌نشینی یخبندان هولوسن آغاز شد.[۴]

نام تاریخی این پهنهٔ آبی، همواره با نام‌های سرزمین ایران پیوند داشته و در زبان‌های گوناگون، ترجمه یا معادل «خلیج فارس دریای پارس» بوده است. همچنین در تمام سازمان‌های بین‌المللی نام رسمی، «خلیج فارس» است، سازمان آب‌نگاری بین‌المللی از نام «خلیج ایران» که آن را معادل (خلیج فارس) دانسته است برای این خلیج استفاده می‌کند.[۵] برخی از کشورهای عربی در دهه‌های گذشته برای تحریف نام خلیج فارس کوشیده‌اند تا آن را خلیج عربی یا به‌سادگی، خلیج بنامند.[۶]

پیدایش

زمین‌شناسان معتقدند که در حدود پانصد هزار سال پیش، صورت نخستین خلیج فارس در کنار دشت‌های جنوبی ایران تشکیل شد و به مرور زمان، بر اثر تغییر در ساختار درونی و بیرونی زمین، شکل ثابت کنونی خود را یافت. خلیج فارس در آغاز، بسیار پهناور بوده به‌طوری‌که تا اواخر دوره سوم زمین‌شناسی، بیشتر جلگه‌های برازجان، بهبهان و خوزستان ایران تا کوه‌های زاگرس در زیر آب بوده‌اند.[۷]

از آخرین تغییرات خلیج فارس، این بوده که این خلیج، طی دوران آخرین عصر یخبندان (حدود ۷۰ تا ۱۱ هزار سال پیش) که آب‌وهوای زمین، سردتر بوده و یخسارهای قطبی و یخچال‌های کوهستانی، گسترش یافته‌اند و در نتیجه، به‌دلیل جذب آب اقیانوس‌ها به یخسارهای قطبی و گسترش آن‌ها، آب اقیانوس‌ها و دریاها طی این دوران، پایین رفته است (به‌طور میانگین ۱۲۰ متر).[۸] در این مدت، جایی که امروزه با نام خلیج فارس می‌شناسیم، وجود نداشته و به‌صورت گودالی بسیار بزرگ بوده که رودخانهٔ پهناور اروندرود به آن می‌ریخته و در عمیق‌ترین بخش‌های آن، دریاچه ها و برکه‌هایی وجود داشته‌اند؛[۹] برخی بررسی‌ها نشان می‌دهد که احتمالاً تمدنی در آن مناطق شکل گرفته، که با ورود و بالا آمدن سطح آب در خلیج فارس، بقایای آن به زیر آب رفته است.[۱۰]

پس از پایان آخرین عصر یخبندان در حدود ۱۱ هزار سال پیش، و ذوب‌شدن یخهای قطبی و بالا آمدن آب اقیانوس‌ها و دریاهای آزاد، سطح دریای عمان نیز بالا آمده و از طریق تنگهٔ هرمز، آب به درون گودال بسیار بزرگی که امروزه با نام خلیج فارس می‌شناسیم، جاری شده و به‌تدریج، به شکلی که امروز می‌بینیم درآمده است. گمانه‌زنی‌هایی وجود دارد که پس از خروج انسان خردمند از آفریقا در حدود ۷۰ هزار سال پیش، بستر خلیج فارس محل شکل‌گیری تمدن یا تمدن‌هایی بوده که پس از پایان عصر یخبندان، آثار آن به زیر آب رفته است.[۱۱]

تاریخ

خلیج فارس قرن‌ها مرکز حیاتی تجارت و حمل و نقل بوده است. تاریخ خلیج فارس را می‌توان به دوران باستان با شواهدی از سکونت‌گاه‌های اولیه انسان‌ها در حدود ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد ردیابی کرد. در طول تاریخ، خلیج فارس خانه بسیاری از امپراتوری‌ها و تمدن‌ها از جمله سومری‌ها، اکدی‌ها، بابلی‌ها، ایرانی‌ها، یونانی‌ها و اعراب بوده است. این تمدن‌ها برای کنترل خلیج فارس جنگیده‌اند و محل درگیری‌های متعددی از جمله جنگ ایران و عراق از سال ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸ بوده است. در قرن هفتم، خلافت اسلامی بر منطقه خلیج فارس تسلط یافت و به مرکز مهم تجارت و بازرگانی تبدیل شد. خلیج فارس در طول قرن نوزدهم با افزایش صادرات نفت شاهد افزایش قابل توجهی در تجارت بود و تا به امروز یکی از صادرکنندگان اصلی نفت است. در سال‌های اخیر تنش‌ها بین کشورهای همسایه به ویژه ایران و عربستان سعودی منجر به افزایش حضور نظامی و بی‌ثباتی سیاسی در منطقه خلیج فارس شده است. با این حال، تلاش‌هایی نیز برای افزایش همکاری‌ها و ایجاد اتحاد بین کشورهای منطقه به نفع متقابل انجام می‌شود.

ویژگی‌های جغرافیایی

جغرافیای مکانی

تصویر ماهواره‌ای از خلیج فارس که توسط ناسا تهیه شده است

خلیج فارس در ۲۴ تا ۳۰ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ تا ۵۶ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.

این خلیج توسط تنگه هرمز به دریای عمان و از طریق آن به دریاهای آزاد مرتبط است. از بین کشورهای همسایه خلیج فارس، کشور ایران دارای بیشترین مرز آبی مشترک با خلیج فارس است. طول مرز آبی کشور ایران با خلیج فارس، با احتساب جزایر در حدود ۱۸۰۰ کیلومتر و بدون احتساب جزایر در حدود ۱۴۰۰کیلومتر است.[۱۲]

طول خلیج فارس از تنگه هرمز تا آخرین نقطه پیشروی آن در جهت غرب در حدود ۸۰۵ کیلومتر است. عریض‌ترین بخش خلیج فارس ۱۸۰ مایل (۲۹۰ کیلومتر) است. عمیق‌ترین نقطهٔ خلیج فارس با عمق ۹۳ متر در ۱۵ کیلومتری تنب بزرگ و کم‌عمق‌ترین منطقهٔ آن با عمقی بین ۱۰ تا ۳۰ متر در سمت غرب است. همچنین جزایر متعددی در خلیج فارس وجود دارند.

سازمان آب‌نگاری بین‌المللی حد جنوبی خلیج فارس را «محدودهٔ شمال غربی خلیج عمان» تعریف کرده است. این حد به‌صورت «خطی که به رأس لیمه (۲۵ درجه و ۵۷ دقیقهٔ شمالی) در سواحل عربستان و رأس‌الکوه (۲۵ درجه و ۴۸ دقیقهٔ شمالی) در سواحل ایران می‌پیوندد» تعریف می‌شود.[۱۳]

زمین‌شناسی

از دیدگاه زمین‌شناسی، خلیج فارس فرونشست زمین‌ساختی کم‌عمقی است که دوره ترشیاری پیش در حاشیهٔ جنوبی رشته‌کوه زاگرس تشکیل شده است. در واقع این دریا بازمانده گودال بزرگی است که از دوران گذشته زمین شناختی زیر تأثیر فشار ناشی از آتش فشان‌های فلات ایران بوده و پایداری فلات عربستان در مقابل این واکنش‌های تکتونیکی سبب ایجاد و توسعه پهنا-ژرفای آن شده است. شدیدترین چین خوردگی‌های دوران پلیو پلیستوسن، کرانه‌های شمالی خلیج فارس (زاگرس) را چین داده است. میزان این چین خوردگی‌ها که در خشکی‌های کشور ایران شدید است با شیب‌های کمتر به طرف دریا ادامه پیدا می‌کند به‌طوری‌که در دریا این شیب به ۱۰ تا ۲۰ درجه می‌رسد. محور اصلی خلیج فارس نیز یکی از پیامدهای زمین ساختی پدیده چین خوردگی زاگرس است که در دوران پلیو پلیستوسن شکل گرفته است. در پایان دوره پلیوسن، سطح دریا احتمالاً ۱۵۰ متر بالاتر از سطح کنونی بوده است. این سطح در حدود ۱۰۰٬۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح و به تدریج به سطح کنونی رسیده است که آثار آن به صورت پادگانه‌های دریایی و سخا، در کرانه‌های جنوبی خلیج فارس بر جای مانده است.[۱۴][۱۵]

زمین ریخت‌شناسی

ژرفاسنجی خلیج فارس

از نظر ژئومورفولوژی، خلیج فارس نامتقارن بوده و شیب سواحل جنوبی آن ملایم‌تر از شیب سواحل شمالی است. کرانهٔ جنوبی خلیج فارس، به‌ویژه در شرق شبه‌جزیرهٔ قطر، منطقهٔ وسیع و کم‌عمقی است (۱۰ تا ۲۰ متر) که به‌طور عمده با ریخت‌شناسی بسته، محیط تبخیری و منطقهٔ جزر و مدی مشخص است. خلیج فارس از رسوبات سخت و بلند با اشکال خطی ساخته شده و با واسطهٔ یک دشت ساحلی باریک با دریا در ارتباط است.

جزایر ایرانی خلیج فارس به‌صورت پشته‌های کشیده و موازی ساحل که در واقع دنبالهٔ رشته‌کوه زاگرس هستند که بر اثر بالا آمدن آب به‌شکل جزیره درآمده‌اند مانند قشم و کیش یا این‌که کم و بیش دایره‌ای‌شکل هستند مانند هرمز و ابوموسی که گنبدهای نمکی سری هرمز هستند.

سطح جزایر خلیج فارس از رسوبات تخریبی و مارن تشکیل شده است که کم و بیش صدف دارند. خاک این جزایر عمدتاً شور یا حاوی گچ است که در نتیجه، رشد گیاهان را به گونه‌های خاص محدود می‌کند. شکل ساحلی خلیج فارس در مجاورت ایران از نوع طولی است که موازی با محور ارتفاعات مجاور است که گاهی تراکم آبرفت‌ها فاصلهٔ زیادی بین خط ساحل و ارتفاعات زاگرس ایجاد کرده مانند جلگهٔ بوشهر و گاهی دامنهٔ تاقدیس‌ها در خط ساحلی قرار گرفته‌اند مانند غرب خورموج.[۱۶][۱۴]

اقلیم‌شناسی

ابرها بر فراز خلیج فارس در یک عکس هوایی (۲۰۱۹)

اقلیم خلیج فارس خشک و نیمه‌گرمسیری است. در تابستان، دما گاهی تا ۵۰ درجهٔ سانتی‌گراد می‌رسد و میزان تبخیر بیشتر از میزان آب‌های وارده می‌شود. در زمستان دما تا ۳ درجهٔ سانتی‌گراد هم گزارش شده است. در عین شوری زیاد آب خلیج فارس، ۲۰۰ چشمهٔ آب شیرین در کف و ۲۵ چشمهٔ آب کاملاً شیرین در سواحل آن جریان دارند که منشأ همگی آن‌ها از کوه‌های زاگرس در ایران است.

آب‌های شیرینی که وارد خلیج فارس می‌شوند عمدتاً محدود به روان‌آب‌های کوه‌های زاگرس در ایران و کوه‌های ترکیه و عراق است. رودخانه‌های اروندرود، کارون، جراحی، مند، دالکی و میناب بزرگ‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه‌هایی هستند که به خلیج فارس می‌ریزند که بیشتر سرچشمه‌های آن‌ها در کوه‌های زاگرس قرار دارند. در کرانهٔ جنوبی، آب‌های ورودی به خلیج فارس بسیار کم است که موجب بالا بودن رسوبات کربناتی در این بخش شده است. به‌دلیل محصور بودن، اثر اقیانوس بر خلیج فارس بسیار ناچیز است و به همین علت، سرعت جریان‌های زیرین و افقی آن بسیار کم و در حدود ۱۰ سانتی‌متر در ثانیه است.

شوری بیشتر خلیج فارس نسبت به اقیانوس موجب پیدایش جریان آبی از اقیانوس هند به خلیج فارس می‌شود که به موازات ساحل ایران و در جهت پادساعت‌گرد است. جریان ذکر شده با کاهش دما و شوری همراه است به‌طوری‌که در تنگه هرمز مقدار نمک ۳۶٬۶ گرم در لیتر و در انتهای شمال غربی و در دهانه کارون در حدود ۴۰ گرم در لیتر است. میزان بارندگی در سواحل جنوبی کمتر از ۵ سانتی‌متر در سال و در سواحل شمالی بین ۲۰ تا ۵۰ سانتی‌متر در سال است.[۱۶][۱۴]

پیشینهٔ تاریخی نام خلیج فارس

نقشهٔ فرضی جهان، پیش از اکتشاف خلیج فارس و دریای عمان توسط نئارخوس.
پویانمایی از نقشه‌های متفاوت در ادوار مختلف تاریخی، بیانگر و سندی برای نام خلیج فارس
(سال‌ها به میلادی است. همچنین این انیمیشن، شامل همهٔ نقشه‌های تاریخی که دربرگیرندهٔ نام خلیج فارس هستند، نیست)
تأکید سازمان ملل متحد در مورد الزام استفاده از نام تاریخی «خلیج فارس»
خیابان خلیج فارس وخیابان مصدق در قاهره
مقالهٔ اصلی: تحریف نام خلیج فارس

تا پیش از سفر اکتشافی دریاسالار مقدونی، نئارخوس، به دستور اسکندر مقدونی، تصوری دقیقی از وجود خلیج فارس نبود و تمام آب‌های خلیج فارس و شرق آن، گوشه‌ای از اقیانوسی پنداشته می‌شد که به آن دریای اریتره، دریای سرخ یا دریای پائین می‌گفتند[۱۷] و پنداشته می‌شد که دو رود دجله و فرات، مستقیماً به این اقیانوس می‌ریزند. یونانیان اولین بار نام دریای پارس را بر این آب‌ها اطلاق کردند[۱۸] و سفرنامهٔ نئارخوس تا صدها سال بعد، تنها مأخذ مورد استفادهٔ جغرافی‌دانان برای شناخت این آب‌ها و سواحل آن بود.

نام خلیج فارس

خلیج فارس و مترادف‌های آن در سایر زبان‌ها، اصیل‌ترین نام و نامی است بر جای مانده از کهن‌ترین منابع، که از سده‌های پیش از میلاد به‌طور مستمر در همه زبان‌ها و ادبیات جهانی استفاده شده است و با پارس، فارس، ایران و عجم ـ نام‌های ایران ـ و معادل‌های آن در سایر زبان‌ها گره خورده است.[۱۵][۱۹]

در طی سال‌های ۵۵۰ تا ۳۳۰ پیش از میلاد، مصادف با حاکمیت شاهنشاهی هخامنشی بر منطقه خاورمیانه، به ویژه کل بخش خلیج فارس و برخی از بخش‌های شبه جزیره عربستان، نام دریای پارس به‌طور گسترده در متون نوشتاری گردآوری شده دیده می‌شود.[۲۰]

در همین دوره کتیبه‌های کانال سوئز[۲۱][۲۲] داریوش بزرگ متعلق به سده پنجم پیش از میلاد وجود دارد. که می‌گوید:

دستور دادم این کانال (کانال فراعنه) را از رودخانه‌ای که نیل (پیراوا) نام دارد و در مصر (Mudrâyâ) جریان دارد، تا دریای که از پارس (پارسا) آغاز می‌شود، حفر کنند. از این رو، هنگامی که این کانال به دستور من حفر شد، کشتی‌هایی از مصر از طریق این کانال به ایران رفتند، همان‌طور که من قصد داشتم.

— کتیبه‌های سوئز داریوش بزرگ

در گزارش علی بن حسین مسعودی، خلیج فارس شامل دریای عمان هم می‌شد.[۲۳] در گزارش ابن حوقل، بحر فارس شامل کل اقیانوس هند هم می شد.[۲۳] در گزارش اصطخری بحر فارس، دریای مشرقی بود (از بصره و هرمز تا حد چین. در مقابلِ مفهومی با "بحر روم" که دریای مغرب بود و شامل دریای مدیترانه و بخشهایی از اقیانوس اطلس امروزی می شد).[۲۴][۲۵]

گرچه این آبراهه در همه متون تاریخی و جغرافیایی عربی خلیج فارس و بحر فارس نامیده شده است با این حال، این نام‌گذاری از دههٔ ۱۳۳۰ خورشیدی از سوی ملی‌گرایان عرب مورد چالش واقع شده است. کشورهای عربی، از دهه ۱۹۶۰ میلادی و با گسترش اندیشه‌های پان عربی توسط جمال عبدالناصر[۲۶] از نام جعلی خلیج عربی استفاده می‌کنند. این مطلب طی یک بخشنامه از طرف اتحادیه عرب به همه کشورهای عربی رسماً ابلاغ شده است. اما سایر کشورهای جهان و سازمان‌های بین‌المللی همچنان از نام اصلی و کهن خلیج فارس به صورت رسمی استفاده می‌کنند و گاهی ممکن است در مکاتبات غیررسمی برای سادگی یا تحت نفوذ مالی عربی عبارت خلیج را به‌کار برند.

در سال‌های اخیر بسیاری از دانشمندان غربی و عربی و مسلمان در خصوص قدمت نام خلیج فارس یا علت تحریف نام خلیج فارس، اظهار نظرهای مستندی داشته‌اند که مجموعه این اعترافات در کتاب اسناد نام خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان نوشته محمد عجم و در وب سایت مرکز مطالعات خلیج فارس و دریای پارس جمع‌آوری شده است.

تا پیش از دههٔ ۱۹۶۰، تمامی کشورهای عربی از عبارت «الخلیج الفارسی» در مکاتبات رسمی خود استفاده می‌کردند.[۲۷]

اما در سال‌های اخیر و به ویژه از دههٔ شصت میلادی به این سو، تحریف نام خلیج فارس در مکاتبات رسمی و در برخی نشریات و بنیادهای خبرپراکنی عربی دنبال شده است.[۱۵] در ۷ مه ۲۰۲۵، رسانه‌ها گزارش دادند که رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، تصمیم گرفته بود که دولت فدرال ایالات متحده از اصطلاح «خلیج عربستان» یا «خلیج عرب» برای اشاره به خلیج فارس استفاده کند و قصد دارد این تغییر را در جریان بازدید برنامه‌ریزی‌شده از عربستان سعودی در اواخر ماه مه به‌طور رسمی اعلام نماید.[۲۸]

نام خلیج فارس در اسناد، اطلس‌ها و نقشه‌های کهن

تا کنون چندین اطلس در بر دارندهٔ نام و نقشه‌های کهن از خلیج فارس منتشر شده که نشان می‌دهد که نام خلیج فارس در همه نقشه‌های کهن به‌کار رفته است. در کتاب اسناد نام خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان، به جزئیات کامل این اطلس‌ها اشاره شده است. از کهن‌ترین این اطلس‌ها به‌طور نمونه می‌توان به نقشهٔ جهان از آناکسیماندروس (۶۱۰–۵۴۶ ق. م)، جغرافی‌دان یونانی که در کتاب Kleinere schriften، اثر (Joachim Lelewel (1836 بازسازی شده است، نقشهٔ جهان هکاتئوس (۵۵۰–۴۷۶ ق. م)، از سرشناس‌ترین جغرافی‌دانان یونانی و به نقشهٔ جهان بطلمیوس (۱۶۸–۹۰ م) اخترشناس و جغرافی‌دان مشهور اسکندریه و نخستین کسی که اطلسی شامل ۳۶ نقشه از نقاط مختلف جهان تهیه کرده است اشاره نمود.[۲۹][۳۰]

جزایر خلیج فارس

مقالهٔ اصلی: فهرست جزیره‌های خلیج فارس
Map
About OpenStreetMaps
Maps: terms of use
300km
200miles
فارسی
18
جزیره فارسی
خارگ
17
جزیره خارگ
خارگو
16
جزیره خارگو
نگین
15
جزیره نگین
صدرا
14
جزیره صدرا
شیف
13
جزیره شیف
لاوان
12
لاوان
هندرابی
11
جزیره هندرابی
کیش
10
جزیره کیش
سیری
9
جزیره سیری
ابوموسی
7
جزیره ابوموسی
تنب کوچک
6
تنب کوچک
تنب بزرگ
5
تنب بزرگ
هنگام
4
جزیره هنگام
قشم
3
جزیره قشم
لارک
2
جزیره لارک
هرمز
1
جزیره هرمز
جزایر مسکونی ایران در خلیج فارس (به ترتیب از ورودی تنگه هرمز)
1
جزیره هرمز
2
جزیره لارک
3
جزیره قشم
4
جزیره هنگام
5
تنب بزرگ
6
تنب کوچک
7
جزیره ابوموسی
9
جزیره سیری
10
جزیره کیش
11
جزیره هندرابی
12
لاوان
13
جزیره شیف
14
جزیره صدرا
15
جزیره نگین
16
جزیره خارگو
17
جزیره خارگ
18
جزیره فارسی
کشتی یونانی در آب‌های ساحلی جزیرهٔ کیش در خلیج فارس

جزایر زیادی در خلیج فارس وجود دارند که برخی از آن‌ها از اهمیت کم و برخی از اهمیت بالایی برخوردارند. اکثر جزایر مهم خلیج فارس متعلق به ایران است. جزایر مهم خلیج فارس عبارت‌اند از: قشم، بحرین، کیش، خارگ، ابوموسی، تنب بزرگ، تنب کوچک و جزیرهٔ لاوان.

جزایر ایرانی خلیج فارس

از میان جزایر خلیج فارس بیش از ۳۰ جزیرهٔ مسکونی و غیرمسکونی آن متعلق به کشور ایران است. برخی از این جزایر به علت کشند آب (جذر و مد) در زیر آب قرار می‌گیرند و غیرمسکونی هستند. جزایر غیرمسکونی خلیج فارس به عنوان زیستگاه مرجان‌های دریایی، محل تخم‌گذاری پرستوهای دریایی و لاک‌پشت‌ها و هم چنین زیستگاه انواع پرندگان مهاجر از اهمیت ویژه جهانی برخوردار است. بزرگ‌ترین جزیره این خلیج قشم نام دارد.[۳۱][۳۲][۳۳]

کیش - قشم - تنب بزرگ - تنب کوچک - ابوموسی - لاوان - شیدور - هندرابی - فرور بزرگ - فرور کوچک - سیری - لارک - جزایر ناز - جزیره هرمز - جزیره هنگام

جزیره خارگ - جزیره خارگو - جزیره عباسک - جزیره میر مهنا - جزیره فارسی - جزیره نخیلو - جزیره تهمادون - جزیره ام‌الکرم - جزیره شیخ کرامه - جزیره شیف - جزیره مطاف - جزیره مرغی - جزیره چراغی - جزیره ام‌سیله - جزیره سه‌دندون - جزیره مولیات

جزیره مینو - خور موسی -جزیره بونه - جزیره دارا - جزیره قبر ناخدا

اهمیت خلیج فارس

رانندگی کنار خلیج فارس

خلیج فارس در واقع محور ارتباط بین اروپا، آفریقا، آسیای جنوبی و جنوب شرقی است. از نظر راهبردی در منطقه خاورمیانه، به عنوان بزرگ‌ترین و مهم‌ترین مرکز ارتباطی بین این سه قاره است و بخشی از یک سیستم ارتباطی شامل اقیانوس اطلس، دریای مدیترانه، دریای سرخ و اقیانوس هند است. به همین دلیل از دیرباز مورد توجه قدرت‌های جهانی و هم چنین بازرگانان و تجار دنیا بوده است. هم چنین این منطقه منبع مهم انرژی جهان است. در مجموع خلیج فارس از نظر جغرافیای سیاسی، استراتژیک، انرژی و تاریخ و تمدن یک پهنه آبی مهم و حساس در دنیا محسوب می‌شود.[۱۶][۳۷]

اهمیت اقتصادی

ساحل خلیج فارس در بندر سیراف در استان بوشهر ایران
افق خلیج فارس در منطقه پارس جنوبی

بزرگ‌ترین عامل اهمیت خلیج فارس وجود معادن سرشار نفت و گاز در کف بستر و سواحل آن است به‌طوری‌که این منطقه را «مخزن نفت جهان» نام نهاده‌اند. خلیج فارس مسیر انتقال نفت کشورهای ایران، عراق، کویت، عربستان و امارات متحده عربی است، و به همین سبب، منطقه‌ای مهم و راهبردی به‌شمار می‌آید. در حدود ۳۰ درصد نفت جهان از منطقه خلیج فارس تأمین می‌شود[۱۲] که این مقدار گاهی افزایش و گاهی کاهش می‌یابد. نفت تولیدشده در حوزهٔ خلیج فارس باید از طریق این پهنه آبی و از راه تنگه هرمز به سایر نقاط جهان حمل شود.[۳۷] خلیج فارس از نظر ذخایر نفتی در مقایسه با سایر نقاط جهان دارای مزایای زیادی مانند سهولت استخراج، هزینهٔ پایین تولید، مازاد ظرفیت تولید، کیفیت بالای نفت خام منطقه، سهولت حمل و نقل، توان بالای تولید چاه‌ها و امکان کشف ذخایر جدید نفتی وسیع در منطقه است. طبق آخرین برآوردهای انجام شده، حوزهٔ خلیج فارس در حدود ۷۳۰ میلیارد بشکه ذخیرهٔ نفت اثبات‌شده و بیش از ۷۰ تریلیون مترمکعب گاز طبیعی را در خود جای داده است.[۳۸][۳۹] همچنین بندرهای مهمی در حاشیهٔ خلیج فارس وجود دارد که از آن‌ها می‌توان بندرعباس، بوشهر، بندر لنگه، کیش، خرمشهر و بندر ماهشهر در ایران و شارجه، دبی و ابوظبی را در امارات متحده عربی، بندر کویت در کویت، دوحه در قطر، دمام و ظهران در عربستان و بندر بصره و فاو در عراق را نام برد.

اهمیت نظامی-راهبردی

از منظر نظامی، وجود پایگاه‌های نظامی متعدد اعم از دریایی، هوایی و زمینی در منطقه خلیج فارس که عمدتاً متعلق به کشورهای آمریکا و انگلستان هستند و هم چنین حضور ناوهای جنگی کشورهای غربی به ویژه آمریکا در آب‌های خلیج فارس، اهمیت نظامی و راهبردی خلیج فارس را نمایان می‌سازد. جنگ نفت‌کش‌ها که در جریان جنگ ایران و عراق رخ داد یکی از عوامل حضور نظامی کشورهای غربی به ویژه آمریکا در خلیج فارس شد. اهمیت نظامی-راهبردی خلیج فارس به‌طور ویژه در جریان جنگ ایران و عراق، جنگ خلیج فارس و جنگ عراق آشکار شد.[۴۰]

پیشینهٔ دریانوردی در خلیج فارس

Map
About OpenStreetMaps
Maps: terms of use
300km
200miles
17
بندرعباس
16
بندر خمیر
15
بندر دولاب
14
بندر لنگه
13
بندر سیراف
12
بندر کنگان
11
بندر دیر
10
بوشهر
9
بندر ریگ
8
بندر گناوه
7
بندر دیلم
6
بندر ماهشهر
5
بندر امام خمینی
4
چوئبده
3
اروندکنار
2
آبادان
1
خرمشهر
شهرهای بندری ایران در خلیج فارس
1
خرمشهر
2
آبادان
3
اروندکنار
4
چوئبده
5
بندر امام خمینی
6
بندر ماهشهر
7
بندر دیلم
8
بندر گناوه
9
بندر ریگ
10
بوشهر
11
بندر دیر
12
بندر کنگان
13
بندر سیراف
14
بندر لنگه
15
بندر دولاب
16
بندر خمیر
17
بندرعباس

پیشینهٔ دریانوردی در خلیج فارس به گذشته‌های بسیار دور، دست‌کم دو هزار سال پیش از میلاد، بازمی‌گردد. مردمان تمدن‌هایی مانند سومر، اکد، ایلام مسیر خود بین بین‌النهرین و موهن‌جو دارو در درهٔ سند را از طریق این پهنهٔ آبی می‌پیمودند. بررسی‌های اخیر نشان می‌دهد که فنیقی‌ها، نخست در جزیره‌ها و سرزمین‌های پیرامون خلیج فارس زندگی و دریانوردی می‌کردند. در دورهٔ هخامنشیان، داریوش بزرگ از دریانوردان برجستهٔ ایرانی، فنیقی و ساتراپهای یونانی‌نشین امپراتوری پارس خواست تا برای کشف سرزمین‌های جدید به دریانوردی بپردازند که در نتیجه شناخت ایرانیان نسبت به خلیج فارس بیشتر شد. در یکی از کهن‌ترین اسناد پیرامون دریانوردی در خلیج فارس که به سده چهارم پیش از میلاد مربوط می‌شود، دریانوردی به‌نام نئارخوس در یازدهمین سال فرمان‌روایی اسکندر مقدونی و به دستور او سفر دریایی خود را آغاز کرد و در این سفر از دهانهٔ رود سند به دهانهٔ تنگهٔ هرمز رفته و پس از عبور از خلیج فارس در ساحل رود کارون لنگر انداخت. او که در این سفر چند دریانورد ایرانی از جمله بگیوس پسر فرناکه، هیدارس بلوچ و مازان قشمی نیز او را همراهی می‌کردند، سفرنامه‌ای از سفر ۱۴۶ روزهٔ خود نوشت که چکیده‌ای از آن باقی مانده است. او در سفرنامهٔ خود به فانوس‌های دریایی بزرگ و شگفت‌انگیز در خلیج فارس اشاره می‌کند.[۴۱]

دزدی دریایی در خلیج فارس

مقالهٔ اصلی: ساحل دزدان

در قرن ۱۸ تا ۱۹ به منطقه سواحل امروزی امارات متحده عربی و شمال عمان، ساحل دزدان گفته می‌شد. پس از پیروزی ارتش هند/بریتانیا بر دزدان و امضای قرارداد صلح، نام این منطقه به ساحل آشتی تغییر یافت.[۱۵]

پادشاهان یا حکمرانان هرمز در دوران عظمت و اقتدار خویش حوزهٔ مسقط و منطقه‌ای در دریای عمان و حتی قسمتی از کرانه‌های جنوبی خلیج فارس را که بعداً ساحل دزدان نام گرفته بود را همیشه تحت کنترل قرار می‌دادند و در کرانه‌های جنوبی ایران مانع عملیات دریازنان گردیده و هنگام نیاز، آن‌ها را سرکوب می‌کردند. در قرن پانزدهم، کم و بیش فعالیت دریازنان بر اثر وجود حکمرانان هرمز، ناموفق باقی می‌ماند. در سده‌های بعد، پرتغالی‌ها و سپس دودمان صفویان نمی‌گذاشتند دریازنی در خلیج فارس انجام بگیرد. بعد از صفویان نیز هلندی‌ها و سپس انگلیسی‌ها کم و بیش کوشش‌های مؤثری در این زمینه به عمل آورده‌اند.[۴۲]

منابع غذایی خلیج فارس

خلیج فارس زیستگاه بیش از ۷۰۰ گونه ماهی است که بیشتر آنها بومی هستند. زندگی بیش از ۸۰٪ از این گونه ها به صخره ها و مرجان‌های خلیج فارس وابسته است. بیشتر آبزیان خلیج فارس به‌جز چند گونه که وارد آب‌های کارون، بهمن شیر و اروند می‌شوند مابقی در آب‌های شور زندگی کرده و در همان‌جا تخم ریزی و تولید مثل می‌کنند. از مهم‌ترین انواع ماهی‌های تجاری و خوراکی خلیج فارس می‌توان به زبیده، حلوا سفید، قباد، شیر ماهی، شانک، گیدر، سنگسر، پیش ماهی، هامور، هوور، سیکین، کارفه، طوطی، حلوا سیاه، شوریده، خبور، کفشک، سرخو، خابور، انواع سنگا، صافی، راشگو، ساردین، کولی، سمع، بیاه، میش‌ماهی و سبور اشاره کرد. از دیگر محصولات غذایی باارزش خلیج فارس می‌توان به میگو اشاره کرد. انواع صدف‌های خوراکی نیز در برخی سواحل مانند ساحل بندرعباس و ساحل گشه (ساحل صدف) در بندر لنگه و همچنین در اطراف بعضی جزایر مانند هرمز، قشم و لارک یافت می‌شوند که بازار عمدهٔ آن کشورهای اروپایی است.[۳۸]

محیط زیست خلیج فارس

همچنین ببینید: بیابان و نیمه‌بیابان دریای عمان
پستاندار دریایی به‌نام فیل دریایی به همراه فرزندش در آب‌های کم‌عمق خلیج فارس

خلیج فارس یکی از بزرگ‌ترین پناهگاه‌های موجودات دریایی مانند مرجان‌ها، ماهی‌های تزئینی کوچک، ماهی‌های خوراکی و غیرخوراکی، صدف‌ها، حلزون‌ها، نرم‌تنان، شقایق‌های دریایی، اسفنج‌های دریایی، عروس‌های دریایی، لاک‌پشت‌ها، دلفین‌ها، کوسه‌ها و بسیاری از موجودات دریایی دیگر است. متخصصان محیط زیست به‌دلیل نبود کارشناس و متخصص ویژه، هزینه‌های پژوهشی بالا و فقدان دانش کافی، گونه‌های مختلف جانوری پستاندار در خلیج فارس را در معرض خطر و آسیب می‌بینند. خشکسالی و عدم ورود مواد مغذی به آب، موجب کوچک ماندن و عدم رشد کافی برخی از آبزیان خلیج فارس شده است.

لاک‌پشت‌ها

۵ گونه از ۷ گونه لاک‌پشت‌های دریایی موجود در جهان در آب‌های خلیج فارس و دریای عمان زندگی می‌کنند که ۲ گونهٔ لاک‌پشت پوزه‌عقابی و لاک‌پشت سبز دریایی در سواحل و جزایر ایران تخم‌گذاری می‌کنند. این دو لاک‌پشت در سواحل جزایری چون هرمز، لارک، قشم، فرور بزرگ و فرور کوچک و مکان‌های کم‌عمق ساحلی سکونت دارند و عمده مکان‌های تخم‌ریزی آن‌ها در جزایر هرمز، هنگام، فرور، شیدور، لاوان، کیش، نخیلو و ام‌الکرم گزارش شده است. وارد شدن نفت به آب‌های خلیج فارس می‌تواند باعث ایجاد مسمومیت در این لاک‌پشت‌ها شود. همچنین فعالیت‌های صیادی، وجود زباله، فاضلاب‌ها، تردد شناورها، انفجارها جهت اکتشاف معادن و آلودگی حرارتی، تهدیداتی برای زندگی آن‌ها محسوب می‌شوند.

دلفین‌ها و نهنگ‌ها

دلفین‌های آب‌های جزیره هنگام

دلفین‌ها و نهنگ‌ها از جمله پستان داران آبی هستند که در خلیج فارس و دریای عمان زندگی می‌کنند. دلفین‌هایی با نام پورپویز و همچنین دلفین‌های بینی بطری در جنوب جزیره قشم و در جوار جزیره‌های هنگام، سالارک و هرمز زندگی می‌کنند که در معرض مخاطرات گوناگون هستند. نبود تحقیقات کافی و نبود متخصص زبده باعث کاهش تعداد دلفین‌های گوژپشت و نهنگ‌های خاکستری شده است. برخورد دلفین‌ها و نهنگ‌ها با شناورها و پروانه موتور قایق‌ها و همین‌طور آلودگی برخی از نقاط آب‌های خلیج فارس به آلاینده‌های نفتی و شیمیایی زندگی این پستانداران را تهدید می‌کند. طبق برخی گزارش‌ها نهنگ خلیج فارس در معرض خطر انقراض قرار دارد.[۴۳][۴۴]

کوسه‌ها

۷ گونه از کوسه‌ها در آب‌های خلیج فارس زندگی می‌کنند که از میان آن‌ها می‌توان به کوسه درنده، کوسه گربه ماهی، کوسه‌نهنگ، کوسه سرچکشی، کوسه شکاری و کوسه گورخری اشاره کرد. به‌دلیل گرانی قیمت کوسه در مقایسه با دیگر ماهیان خلیج فارس، صید بی‌رویهٔ این آبزی در سال‌های اخیر افزایش چشم‌گیری یافته است و نسل آن‌ها را در معرض انقراض قرار داده است. از آن‌جایی که اغلب گونه‌های کوسهٔ ساکن خلیج فارس زنده‌زا هستند، نمی‌توان برنامه‌های مناسبی برای احیای نسل آن‌ها به روش پرورشی انجام داد. همچنین این کوسه‌ها در زمان تولیدمثل به‌سوی آب‌های با عمق کمتر (که کمینهٔ دما را برای بچه‌های آنان فراهم می‌کند) می‌روند. افزایش تخریب مناطق ساحلی، خطری دیگر برای تداوم نسل آن‌ها به‌حساب می‌آید.[۴۵]

جنگل‌های حرا

همچنین ببینید: جنگل‌های حرای ایران و ذخیره‌گاه زیست‌کره حرا
شقایق دریایی در آب‌های جزیره کیش

جنگل‌های حرا در آب شور دریا و طی جزر و مد آب، شب‌ها زیر آب هستند و روزها سر از آب بیرون می‌آورند. ریشهٔ درختان حرا، آب شور را، شیرین کرده و به درخت می‌دهد.

آلودگی آب

در دهه‌های گذشته آلودگی زیست‌محیطی یکی از چالش‌های مهم در این پهنه آبی بوده است. از آن جایی که ۶۰ درصد از ذخایر نفت جهان در خلیج فارس است، احداث سکوهای نفتی و مجتمع‌ها و پالایشگاه‌ها در اطراف خلیج فارس و ورود نفت، مواد شیمیایی و پساب‌ها به داخل آب از عوامل مهم این آلودگی می‌باشند. یکی از مهم‌ترین آلودگی‌های خلیج فارس در زمان جنگ ایران و عراق رخ داد بطوری‌که در حدود ۵٬۸ میلیون بشکه نفت در آب رها شد و همچنین آتش‌سوزی چاه‌های نفت که باعث ورود حجم عظیمی از نفت خام به دریا شد. همچنین عبور سالانه بیش از ۱۰٬۰۰۰ شناور از خلیج فارس و دریای عمان که ۷۵ درصد آن‌ها به حمل و نقل نفت خام و محصولات نفتی مربوط است و در پی آن تخلیه مواد زائد مختلف مانند آب شستشوی موتور، فاضلاب، آب توازن کشتی و بسیاری موارد دیگر سبب بروز مداوم انواع آلودگی‌ها در منطقه می‌شود که اثرات قابل توجهی بر محیط زیست دارد. طبق مطالعات انجام شده سالانه در حدود ۱٬۵ میلیون تن نفت به خلیج فارس نشت می‌کند و به همین علت سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) این منطقه را در سال ۲۰۰۷ به‌عنوان منطقهٔ ویژهٔ دریایی اعلام کرد. طبق آمارها میزان آلودگی این منطقه بیشتر از حد متوسط بین‌المللی است.[۱۲]

آلودگی ناشی از گرد و غبار

یکی از عواملی که بر محیط زیست حاشیهٔ خلیج فارس و تمامی شهرهای غربی ایران اثرات زیست‌محیطی منفی ناگواری برجای گذاشته، گرد و غبار عربی است هر سال در فصل خشک «توفانی از گرد و غبار» از سوی عراق، کویت و شمال عربستان به‌سوی سواحل شمال خلیج فارس و غرب ایران وزیدن می‌گیرد. این گرد و غبار مخرب حتی گاهی تا تهران نیز می‌رسد و موجب تعطیلی زندگی و کسب‌وکار می‌شود. گرد و غبار باعث فرار جانوران شده و بر تنوع زیستی سواحل خلیج فارس آسیب زده است.[۴۶]

افزایش دمای آب

در سال ۱۳۹۶ برای اولین بار در آب‌های اطراف جزیره کیش میانگین هفتگی دمای سطح آب از ۳۵ درجهٔ سانتی‌گراد فراتر رفت و حتی در مناطق اطراف جزایر خارگ و خارگو، این میزان دما از ۳۶ درجهٔ سانتی‌گراد نیز بیشتر شد. شاخصی با نام هفته‌های گرم، دارای ناهنجاری‌های مثبت دمایی برای تحلیل بهتر تأثیرات دما بر مرجان‌ها وجود دارد که در سال ۱۹۹۸ میلادی برای اولین بار این شاخص به عددی نزدیک به ۱۰ رسید و در تابستان ۱۳۹۶ به ۱۲ رسید که موجب سفید شدن بسیاری از مرجان‌ها شد.[۴۷]

طوفان

از طوفان‌های شدیدی که در خلیج فارس رخ داده است در اکتبر ۱۹۲۵ بود که در بحرین ساحل جنوبی خلیج فارس روی داد و به مدت ۱۰ ساعت طول کشید و تقریباً تمام سطح خلیج فارس را تحت تأثیر قرار داد و تلفات و ضایعات بسیاری به بار آورد.[۴۸]

روز ملی خلیج فارس

مقالهٔ اصلی: روز ملی خلیج فارس

یکی از اقدامات دولت ایران برای پاسداری از میراث معنوی و فرهنگی خلیج فارس رسمیت دادن به روز ملی خلیج فارس در تقویم رسمی کشور بود. در این راستا شورای عالی انقلاب فرهنگی در تیر ماه سال ۱۳۸۴ روز ۱۰ اردیبهشت ماه که مصادف با اخراج پرتقالی‌ها از تنگه هرمز است را روز ملی خلیج فارس نام نهاد.[۴۹]

خلیج فارس و موسیقی

مقالهٔ اصلی: خلیج فارس در موسیقی

از دههٔ ۱۳۶۰ خورشیدی تاکنون ترانه‌های متعددی توسط خوانندگان ایرانی و پارسی زبان خوانده شد که موضوع اصلی این قطعه‌ها خلیج فارس و موجودیت تاریخی آن است.

پسوند اینترنتی خلیج فارس

در سال ۱۳۹۲ و در پی درخواست یک شرکت ترکیه‌ای برای ثبت پسوند اینترنتی خلیج فارس (Persiangulf) و پشتیبانی ایران و با وجود مخالفت و اعتراض ۶ کشور حاشیهٔ خلیج فارس به سرکردگی امارات متحدهٔ عربی، در نهایت پس از ارائهٔ مستندات قانونی و تاریخی از سوی ایران با رأی اکثریت اعضا، توسط مؤسسه آیکان مراحل ابتدایی ثبت پسوند اینترنتی خلیج فارس طی شد و وارد مراحل ارزیابی فنی و مالی شد.[۵۰]

تاریخ حضور بریتانیا در خلیج فارس

انگلیسی‌ها اولین بار در اوایل قرن نوزدهم، زمانی که شروع به ایجاد پایگاه‌های تجاری در این منطقه کردند، وارد منطقه خلیج فارس شدند. این پایگاه‌ها عمدتاً در امارات متحده عربی و عمان امروزی قرار داشتند و عمدتاً به عنوان توقفگاه کشتی‌های عازم هند و خاور دور مورد استفاده قرار می‌گرفتند. با گذشت زمان، حضور انگلیس در خلیج فارس قوی تر شد، زیرا آنها پایگاه‌های دائمی بیشتری در منطقه ایجاد کردند و شروع به ایفای نقش فعال تری در امور محلی کردند. آنها این کار را تا حد زیادی برای حفظ منافع خود در منطقه انجام دادند که شامل تجارت و دسترسی به منابع نفتی ارزشمند بود. یکی از قابل توجه‌ترین وقایع تاریخ حضور انگلیس در خلیج فارس، امضای معاهده صلح دریایی در سال ۱۸۲۰ بود. این قرارداد بین انگلیس و چندین حاکم محلی چارچوبی برای همزیستی مسالمت آمیز و روابط تجاری بین دو طرف ایجاد کرد. . رویداد مهم دیگری در سال ۱۸۹۲ اتفاق افتاد، زمانی که بریتانیا قرارداد انحصاری را با خاندان حاکم بحرین امضا کرد. این قرارداد کنترل سیاست خارجی بحرین را در ازای محافظت در برابر تهدیدهای خارجی به بریتانیا واگذار کرد. انگلیسی‌ها همچنین نقش اساسی در کمک به توسعه صنعت نفت در منطقه خلیج فارس، به ویژه در سال‌های منتهی به جنگ جهانی دوم داشتند. آنها سرمایه‌گذاری زیادی در تولید نفت و زیرساخت‌ها انجام دادند که به ایجاد منطقه به عنوان یک تأمین کننده بزرگ جهانی نفت کمک کرد. اگرچه نفوذ انگلیس در خلیج فارس پس از جنگ جهانی دوم شروع به کاهش کرد، اما میراث حضور آنها هنوز هم در بسیاری از جنبه‌های سیاسی، اقتصادی و بافت اجتماعی منطقه قابل مشاهده است. امروزه بریتانیا روابط نزدیکی با بسیاری از کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله عربستان سعودی، قطر و امارات دارد و همچنان به ایفای نقش فعال در امور منطقه ادامه می‌دهد.

نگارخانه

  • نقشه‌ای که توسط کارتوگرافر آلمانی آبراهام ارتلیوس ترسیم شده که در نخستین اطلس نوین در میان سال‌های ۱۵۷۰ تا ۱۶۲۴ چاپ شده است. نام خلیج فارس در نقشه مشهود است
    نقشه‌ای که توسط کارتوگرافر آلمانی آبراهام ارتلیوس ترسیم شده که در نخستین اطلس نوین در میان سال‌های ۱۵۷۰ تا ۱۶۲۴ چاپ شده است. نام خلیج فارس در نقشه مشهود است
  • نقشه‌ای که توسط اصطخری جغرافیدان ایرانی در قرن ۹ میلادی در کتاب الاقالیم رسم شده است، و در آن نام «دریای فارس» (بحر فارس) برای خلیج فارس به‌کار رفته است.
    نقشه‌ای که توسط اصطخری جغرافیدان ایرانی در قرن ۹ میلادی در کتاب الاقالیم رسم شده است، و در آن نام «دریای فارس» (بحر فارس) برای خلیج فارس به‌کار رفته است.
  • نقشه بریتانیایی چاپ ۱۸۰۸ میلادی که نام خلیج فارس را نشان می‌دهد.
    نقشه بریتانیایی چاپ ۱۸۰۸ میلادی که نام خلیج فارس را نشان می‌دهد.
  • نقشه‌ای اروپایی از سال ۱۷۱۹ میلادی که نام خلیج فارس را نشان می‌دهد.
    نقشه‌ای اروپایی از سال ۱۷۱۹ میلادی که نام خلیج فارس را نشان می‌دهد.
  • نقشه تاریخی به زبان فرانسه از خلیج فارس
    نقشه تاریخی به زبان فرانسه از خلیج فارس
  • نقشه‌ای اروپایی از قرن ۱۶ میلادی؛ نام خلیج فارس به لاتین Sinus Persicus در سمت راست پایین نقشه دیده می‌شود
    نقشه‌ای اروپایی از قرن ۱۶ میلادی؛ نام خلیج فارس به لاتین Sinus Persicus در سمت راست پایین نقشه دیده می‌شود
  • نقشه‌ای که سباستین مونستر در سال ۱۵۸۸ میلادی رسم کرده، و نام «خلیج فارس» را نشان می‌دهد.
    نقشه‌ای که سباستین مونستر در سال ۱۵۸۸ میلادی رسم کرده، و نام «خلیج فارس» را نشان می‌دهد.
  • نقشه‌ای که توسط اصطخری در دوران طلایی اسلام ترسیم شده است.
    نقشه‌ای که توسط اصطخری در دوران طلایی اسلام ترسیم شده است.
  • نقشه‌ای اروپایی از سال ۱۵۳۱ میلادی که نام لاتین خلیج فارس را نشان می‌دهد.
    نقشه‌ای اروپایی از سال ۱۵۳۱ میلادی که نام لاتین خلیج فارس را نشان می‌دهد.
  • نقشه‌ای فرانسوی از سال ۱۵۴۰ میلادی که نام خلیج فارس را نشان می‌دهد.
    نقشه‌ای فرانسوی از سال ۱۵۴۰ میلادی که نام خلیج فارس را نشان می‌دهد.
  • تپه‌های مرجانی در خلیج فارس
    تپه‌های مرجانی در خلیج فارس
  • نقشهٔ امپراطوری ایران، ۱۱۲۶ خورشیدی، نقشهٔ چاپ شده در لندن. ۱۷۴۷ م. نام خلیج فارس «Persian Gulf» و نام دریای عمان «Persian Sea» نوشته شده است.
    نقشهٔ امپراطوری ایران، ۱۱۲۶ خورشیدی، نقشهٔ چاپ شده در لندن. ۱۷۴۷ م. نام خلیج فارس «Persian Gulf» و نام دریای عمان «Persian Sea» نوشته شده است.
  • نقشه عربستان سعودی از خلیج فارس، مربوط به سال ۱۹۵۲ میلادی که نام خلیج فارس را نشان می‌دهد.
    نقشه عربستان سعودی از خلیج فارس، مربوط به سال ۱۹۵۲ میلادی که نام خلیج فارس را نشان می‌دهد.
  • نقشهٔ هلندی که شامل نام خلیج فارس می‌شود.
    نقشهٔ هلندی که شامل نام خلیج فارس می‌شود.
  • نقشه ایران در سال۱۱۴۲ قمری تهیه شده توسط ابراهیم عز متفرقگان درگاه عالی دربار عثمانی. بحر فارس هم در جدول توضیحات و هم در جنوب ایران مشخص است.
    نقشه ایران در سال۱۱۴۲ قمری تهیه شده توسط ابراهیم عز متفرقگان درگاه عالی دربار عثمانی. بحر فارس هم در جدول توضیحات و هم در جنوب ایران مشخص است.
  • ایران در سال ۱۸۵۵ نام خلیج فارس در نقشه آمده است.
    ایران در سال ۱۸۵۵ نام خلیج فارس در نقشه آمده است.
  • خلیج فارس و دریای پارس در نقشه بوئن ۱۷۴۷
    خلیج فارس و دریای پارس در نقشه بوئن ۱۷۴۷
  • خلیج فارس ۱۷۴۷
    خلیج فارس ۱۷۴۷
  • برگی از مجلهٔ ملانصرالدین در سال ۱۲۸۷ خورشیدی که نقشهٔ ایران را کشیده و این خلیج را با نام خلیج فارس شناخته است.
    برگی از مجلهٔ ملانصرالدین در سال ۱۲۸۷ خورشیدی که نقشهٔ ایران را کشیده و این خلیج را با نام خلیج فارس شناخته است.

جستارهای وابسته

پی‌نوشت‌ها

  1. ↑ "Persian Gulf summary | Britannica". www.britannica.com (به انگلیسی). Retrieved 2025-02-22.
  2. ↑ United Nations Group of Experts on Geographical Names Working Paper No. 61 بایگانی‌شده در ۲۰۱۲-۱۰-۰۳ توسط Wayback Machine, 23rd Session, Vienna, 28 March – 4 April 2006. accessed 9 October 2010
  3. ↑ A Brief Tectonic History of the Arabian basin. Retrieved from the website: http://www.sepmstrata.org/page.aspx?pageid=133 بایگانی‌شده در ۲۰۱۸-۰۹-۱۷ توسط Wayback Machine
  4. ↑ "A hot survivor". The Economist. ISSN 0013-0613. Archived from the original on 2016-04-13. Retrieved 2016-04-14.
  5. ↑ «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۸ اکتبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۵ فوریه ۲۰۱۲.
  6. ↑ Zraick, Karen (12 January 2016). "Persian (or Arabian) Gulf Is Caught in the Middle of Regional Rivalries". The New York Times. Retrieved 9 February 2022.
  7. ↑ «پیدایش دریای پارس (خلیج فارس)». کانون پژوهش‌های خلیج فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۱.
  8. ↑ "Global sea-level rise at the end of the last Ice Age interrupted by rapid 'jumps'" (به انگلیسی). Retrieved 2018-06-08.
  9. ↑ "Shoreline reconstructions for the Persian Gulf since the last glacial maximum". Earth and Planetary Science Letters (به انگلیسی). 142 (1–2): 43–57. 1996-07-01. doi:10.1016/0012-821X(96)00069-6. ISSN 0012-821X.
  10. ↑ «Lost civilization under Persian Gulf?». www.birmingham.ac.uk (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۱۸.
  11. ↑ «Persian Gulf Flood and the Garden of Eden - Saint Michael Traveler: An American Perspective». sites.google.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۵-۱۸.
  12. ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۱۲٫۲ «راهکاری برای حفاظت از خلیج فارس». جام جم. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۱.
  13. ↑ "Limits of Oceans and Seas, 3rd edition" (PDF). International Hydrographic Organization. 1953. Archived from the original (PDF) on 8 October 2011. Retrieved 28 December 2020.
  14. ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ ۱۴٫۲ «دریای خلیج فارس». دانش نامه رشد. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۰.
  15. ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ ۱۵٫۳ «کتاب اسناد نام خلیج فارس؛ میراثی کهن و جاودان منشر شد». همشهری آنلاین. ۲۰۱۰-۰۲-۰۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۲۹.
  16. ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ ۱۶٫۲ خطای یادکرد: خطای یادکرد:برچسب <ref>‎ غیرمجاز؛ متنی برای یادکردهای با نام persiangulfstudies.com وارد نشده است. (صفحهٔ راهنما را مطالعه کنید.).
  17. ↑ Herodotus 2. 11 (The Greek Classics ed. Miller 1909 Vol 5 p. 116 trans. Laurent
  18. ↑ Arrian, VII, XX. -Voyage of Nearchus
  19. ↑ اسناد نام خلیج فارس، میراثی کهن و جاودان، آقای عجم
  20. ↑ "DZ – Livius". www.livius.org. Retrieved 2019-03-28.
  21. ↑ کنت، رولند. فارسی باستان: دستور زبان، متون و واژه‌نامه.
  22. ↑ نارمن شارپ، زلف. فرمان‌های شاهنشاهان هخامنشی. پازینه، ۱۳۸۴، ص ۱۰۵.
  23. ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ BECKINGHAM, C. F (1986). "BAHR FĀRSI". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی). Vol. 1 (2nd ed.). Leiden: E. J. BRILL. p. 927-929.
  24. ↑ اصطخری، ابراهیم بن محمد، المسالک و الممالک، https://noorlib.ir/book/view/2268?pageNumber=5&viewType=pdf
  25. ↑ Pinto, Karen (2017-09-28). "In God's Eyes: The Sacrality of the Seas in the Islamic Cartographic Vision = A través de los ojos de dios: La sacralidad de los mares en la visión cartográfica islámica". Espacio Tiempo y Forma. Serie VII, Historia del Arte. 0 (5): 55. doi:10.5944/etfvii.5.2017.18131. ISSN 1130-4715.
  26. ↑ مستند خلیج فارس, retrieved 2022-07-29
  27. ↑ «تصویر دست‌نوشتهٔ جمال عبدالناصر». parssea.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۲۹.
  28. ↑ Press, Associated (7 May 2025). "Trump plans to announce US will call Persian Gulf 'Arabian Gulf', officials say". The Guardian. Retrieved 7 May 2025.
  29. ↑ «Wayback Machine» (PDF). web.archive.org. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۲۹.
  30. ↑ «بحران هویت در حاشیه جنوبی خلیج فارس». همشهری آنلاین. ۲۰۰۶-۱۲-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۲۹.
  31. ↑ «آشنایی با جزایر ایرانی خلیج فارس». همشهری آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۱.
  32. ↑ «جزایر ایران». کانون پژوهش‌های خلیج فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۱.
  33. ↑ «جزایر ایرانی خلیج فارس». قشم آنلاین. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۱.
  34. ↑ «جزایر استان بوشهر». دایو پرشیا. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ اوت ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۱.
  35. ↑ «جزایر بوشهر». نشر ایرانگردان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۱.
  36. ↑ «زمین‌گردشگری بوشهر». پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۱.
  37. ↑ ۳۷٫۰ ۳۷٫۱ «اهمیت استراتژیک خلیج فارس». کانون پژوهش‌های خلیج فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۱.
  38. ↑ ۳۸٫۰ ۳۸٫۱ «اقتصاد خلیج فارس». کانون پژوهش‌های خلیج فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۱.
  39. ↑ «خلیج فارس و ژئوپلیتیک نفت و گاز». کانون پژوهش‌های خلیج فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۱.
  40. ↑ «موقعیت نظامی خلیج فارس». کانون پژوهش‌های خلیج فارس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۱.
  41. ↑ «پیشینه دریانوردی در خلیج فارس». تبیان. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۱.
  42. ↑ جناب، محمدعلی، خلیج فارس نفوذ بیگانگان و رویدادهای سیاسی، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی، صفحه ۲۰ تا ۲۳
  43. ↑ «نهنگ خلیج فارس در خطر انقراض». روزنامه جام جم. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۱.
  44. ↑ «کمبود متخصص گونه‌های خلیج فارس را تهدید می‌کند». وبگاه رسمی دانشجو. ۱۷ ژوئن ۲۰۰۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۶ مهٔ ۲۰۱۱.
  45. ↑ «کوسه‌های خلیج فارس زینت بخش رستوران‌های جنوب شرق آسیا». وبگاه خبری موج. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۱.
  46. ↑ «تهران در چنگال گرد و غبار کشورهای عربی». fa. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۲۹.
  47. ↑ «مرجان‌های خلیج فارس رنگ باختند». ایرنا. ۱۵ مهر ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۸ مرداد ۱۳۹۷.
  48. ↑ بدیعی، ربیع (۱۳۶۲). جغرافیای مفصل ایران (جلد یک). تهران: اقبال. صص. ۱۲۲.
  49. ↑ «روز ملی خلیج فارس چه روزی است؟ علت نامگذاری ۱۰ اردیبهشت به نام روز خلیج فارس چیست؟». دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۲۹.
  50. ↑ «پسوند اینترنتی خلیج فارس ثبت شد». fa. ۱۲ مرداد ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۷-۲۹.

منابع

پیوند به بیرون

ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای خلیج فارس دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ خلیج فارس موجود است.
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به خلیج فارس در ویکی‌گفتاورد موجود است.
Pusat Layanan

UNIVERSITAS TEKNOKRAT INDONESIA | ASEAN's Best Private University
Jl. ZA. Pagar Alam No.9 -11, Labuhan Ratu, Kec. Kedaton, Kota Bandar Lampung, Lampung 35132
Phone: (0721) 702022
Email: pmb@teknokrat.ac.id