Technopedia Center
PMB University Brochure
Faculty of Engineering and Computer Science
S1 Informatics S1 Information Systems S1 Information Technology S1 Computer Engineering S1 Electrical Engineering S1 Civil Engineering

faculty of Economics and Business
S1 Management S1 Accountancy

Faculty of Letters and Educational Sciences
S1 English literature S1 English language education S1 Mathematics education S1 Sports Education
teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url
  2. Weltenzyklopädie
  3. اسماعیل بن جعفر - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
اسماعیل بن جعفر - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
بخشی از مجموعه مباحث تشیع دربارهٔ:
اسماعیلیه
خطاطی در قالب شیر؛ در اشاره به لقب «اسدالله» علی
مفاهیم
اصول هفتگانه
تاریخ مستعلیه و نزاریه
ائمه قدیم
ائمه نزاری و داعیان طیبی  
نشان درگاه درگاه اسلام

اسماعیل بن جعفر فرزند اول یا دوم[۱] جعفر بن محمد «صادق» است. او دلیل اصلی ایجاد شاخه اسماعیلیه شیعه می‌باشد.
وی به دلیل نقص در یکی از پاها به «اَعرَج» شهرت داشت و پیروانش به «اسماعیلیه» معروف شدند. او به لقب «مبارک» نیز شهرت داشت، و به همین دلیل یکی از نخستین گروه‌های اسماعیلیه، با نام مبارکیه شناخته می‌شدند.[۲][۳]

مادر وی فاطمه، دختر حسین بن حسن بن علی بود. «صادق» به احترام او، در طول حیاتش همسر دیگری اختیار نکرد. تاریخ دقیق تولد او مشخص نیست، اما با توجه به مستندات تاریخی، احتمالاً حدود سال ۱۰۳ هجری قمری متولد شده است.[۳][۲]

برخی منابع، به‌ویژه منابع اسماعیلی، مدعی هستند که او پس از درگذشت جعفر «صادق» (۱۴۸ یا ۱۵۸ ق.) در بصره می‌زیسته است. در مقابل، اکثر منابع امامیه و حتی برخی متون اسماعیلی، تاریخ وفات او را پیش از پدر (حدود ۱۳۳ یا ۱۳۸ ق.) ذکر کرده‌اند.[۳][۲] دفتری احتمال میدهد مرگ اسماعیل بین سال‌های ۱۴۵–۱۳۶ ق. (۱۴۲–۱۳۲ ش.) باشد.[۴]

به روایت بسیاری از منابع اسماعیلی و غیر اسماعیلی،[۵] «صادق» برای اثبات مرگ او، چندین بار جنازه‌اش را به نمایش گذاشت و حتی نماینده‌ای برای انجام مناسک حج به جای او فرستاد تا شایعات درباره امامت وی پس از خود را رد کند.[۳][۲]

ابومحمد، اَعرَج، مبارک
اسماعیل
نگارگری نام اسماعیل بن جعفر
زادهٔحدود ۱۰۳ قمری
(۱۰۱–۱۰۰ شمسی)
درگذشتحدود ۱۵۸–۱۳۳ ق.
(۱۵۴–۱۲۹ ش.)
روستای عُرَیض، مدینه، عربستان سعودی
مدفن
همسرصفیه بنت فضل (از نوادگان عباس بن علی)
فرزندانمحمد بن اسماعیل
علی بن اسماعیل
ابراهیم بن‌اسماعیل
فضل بن اسماعیل «زکی»
عبدالله «اصغر» بن اسماعیل
رقیه بنت اسماعیل
والدین
خویشاوندانمحمد بن علی «باقر» (پدربزرگ)
موسی بن جعفر «کاظم» (برادر)
علی بن موسی «رضا» (برادرزاده)
فاطمه بنت موسی «معصومه» (برادرزاده)
احمد بن موسی «شاهچراغ» (برادرزاده)
زید بن علی (عموی پدر)
حسین بن موسی «علاءالدین» (برادرزاده)

در نگاه دیگران

اسماعیلیه

او را به عنوان امام و حتی مهدی موعود می‌شناسند و روایاتی اسطوره‌گونه درباره‌اش نقل می‌کنند.[۳][۲]

امامیه

برخی او را محدث و فقیهی مورد اعتماد دانسته‌اند، در حالی که برخی دیگر به ارتباطش با غالیان (تندروان شیعه) مانند ابوالخطاب و مفضل بن عمر اشاره دارند.[۳][۲]

پیامدهای پس از وفات

مسئله امامت او موجب انشعاب در میان شیعیان شد و حتی زیدیه از این موضوع برای زیر سؤال بردن امامت جعفر «صادق» استفاده کردند.
عمده پیروانش مرگ او را نپذیرفتند و معتقد بودند وی همچنان در بصره زندگی می‌کند.[۳][۲]

جایگاه در علم رجال و حدیث

در کتب رجالی، هم روایات موافق (به عنوان راوی احادیث «باقر» و «صادق») و هم روایات مخالف (به دلیل ارتباط با غُلات[۷]) درباره او وجود دارد.[۳][۲]

پیدایش اسماعیلیه

اختلاف میان شیعیان اسماعیلی و دوازده‌امامی در زمان حیات جعفر «صادق» و پس از آن رخ داد. ابتدا، بر اساس قاعده «امامت به پسر ارشد می‌رسد»، گمان می‌رفت که اسماعیل بن جعفر امام بعدی خواهد بود.[۸] اما به روایت اکثر منابع امامیه مرگ نابه‌هنگام اسماعیل پیش از پدرش، به دودستگی‌ها و اختلافات گسترده‌ای در میان پیروان جعفر بن محمد انجامید.[۹] این رویداد چنان تأثیرگذار بود که وی گفت:

من تاکنون هیچ بَدایی را مانند آنچه درباره اسماعیل رخ داد، ندیده‌ام.

مبارکیه — از اولین شاخه‌های اسماعیلیه — در ابتدا از پیروان اسماعیل بودند، و پس از مرگ او، فرزندش محمد بن اسماعیل را به عنوان امام پذیرفتند. با این حال، مبارکیه به‌عنوان یکی از نام‌های اولیه اسماعیلیه به کار می‌رفت؛ اصطلاحی که بعدها توسط محققان فرقه‌های اسلامی استفاده شد.[۳][۲]

شاخه‌ای از مبارکیه بعدها به اسماعیلیان فاطمی تبدیل شد و خط امامت را در نسل‌های پس از «مبارک» ادامه داد، در حالی که او را به عنوان ششمین امام به رسمیت می‌شناختند. این ترتیب شمارش امامت بعدها در میان شاخه‌های مختلف اسماعیلی حفظ شد.[۳][۲]

آرامگاه او

منابع غیر اسماعیلی معتقدند، او در محدوده سال‌های ۱۳۸–۱۳۳ ق. (۱۳۵–۱۲۹ شمسی) در روستای عُرَیض (نزدیک مدینه) درگذشت. محمد «باقر» این زمین را خریده بود و جعفر «صادق» در آنجا باغی داشت که گاه با فرزندان خود به آنجا می‌رفتند.[۳][۲]

پس از انتقال پیکر اسماعیل به مدینه، او را در قبرستان بقیع به خاک سپردند. برخی منابع محل دفن او را نزدیک قبر عباس، عموی محمد «مصطفی»، و خانه‌ی علی «سجاد» ذکر کرده‌اند. در دوران خلافت فاطمیان (که اسماعیلی مذهب بودند)، آرامگاهی باشکوه با گنبدی سفید بر قبر او بنا شد. این آرامگاه در حصار شرقی مدینه قرار داشت و زائران از درگاهی مخصوص به آنجا وارد می‌شدند. در مجاورت آن، مسجد کوچکی منسوب به «سجاد» نیز وجود داشت.[۳][۲]

سَمهودی (تاریخ‌نگار مدینه) از دو کتیبه در این آرامگاه یاد کرده است: یکی درباره‌ی بازسازی آن در سال ۵۴۶ ق. (۵۳۱–۵۳۰ ش.) و دیگری درباره‌ی وقف باغی در غرب آرامگاه. عیاشی (از علمای شیعه) نیز گزارش داده که زائران بسیاری، به ویژه از عراق، با گفتن عباراتی مانند «السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا سَیِّدَنَا إِسْمَاعِیلُ» به زیارتش می‌آمدند.[۳][۲]

در کنار آرامگاه، چاهی منسوب به «سجاد» قرار داشت که برخی فرقه‌های شیعه (مانند ناووسیه) آن را مرتبط با غیبت جعفر «صادق» می‌پنداشتند. زائران از آب این چاه برای تبرک و طلب شفا استفاده می‌کردند.[۳][۲]

با قدرت گرفتن وهابیان در مدینه، این آرامگاه (مانند بسیاری دیگر) ویران شد. گزارش‌های دهه‌های اخیر نشان می‌دهد که آرامگاه اسماعیل تا حدی پابرجا بود، اما در سال ۱۳۹۴ ق. (۱۳۵۳–۱۳۵۲ ش.) با توسعه‌ی خیابان‌های اطراف بقیع، بخشی از آن تخریب گردید. شایعاتی درباره‌ی سالم ماندن پیکر اسماعیل مطرح شد، و گفته می‌شود جسد او به درون بقیع منتقل شده است؛ با این حال، محل دقیق دفن او نامعلوم است (احتمالاً نزدیک آرامگاه ام‌البنین، درگذشتگان حَرّه، یا حَلیمه سَعدیه).[۳][۲]

اما منابع اسماعیلی معتقدند وی در محدوده ۱۵۸–۱۴۸ ق. (۱۵۴–۱۴۳ ش.) درگذشت و در سَلَمیه، واقع در سوریه، در «مقام‌الامام» دفن شد.[۱۰][۱۱]

دفتری نیز می‌گوید: «بیشتر مَآخِذ حاکی از آنند که وی پیش از پدرش در مدینه وفات یافته، و در قبرستان بقیع دفن شده‌است.»[۵]

پی‌نوشت

  1. ↑ تاریخ و عقاید اسماعیلیه. ص. ۱۱۳.
  2. ↑ ۲٫۰۰ ۲٫۰۱ ۲٫۰۲ ۲٫۰۳ ۲٫۰۴ ۲٫۰۵ ۲٫۰۶ ۲٫۰۷ ۲٫۰۸ ۲٫۰۹ ۲٫۱۰ ۲٫۱۱ ۲٫۱۲ ۲٫۱۳ ۲٫۱۴ حبیبی مظاهری، مسعود. «اسماعیل بن جعفر». مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  3. ↑ ۳٫۰۰ ۳٫۰۱ ۳٫۰۲ ۳٫۰۳ ۳٫۰۴ ۳٫۰۵ ۳٫۰۶ ۳٫۰۷ ۳٫۰۸ ۳٫۰۹ ۳٫۱۰ ۳٫۱۱ ۳٫۱۲ ۳٫۱۳ ۳٫۱۴ قرائتی، حامد. «اسماعیل بن جعفر». دانشنامه حج و حرمین شریفین.
  4. ↑ تاریخ و عقاید اسماعیلیه. ص. ۱۱۷.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ تاریخ و عقاید اسماعیلیه. ص. ۱۱۶.
  6. ↑ «دانشنامه مدفن». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژوئن ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۳ ژوئن ۲۰۱۶.
  7. ↑ همان غالیان
  8. ↑ Firaq al-Shia. ص. ۱۲۳.
  9. ↑ Firaq al-Shia. صص. ۱۲۲–۱۴۲.
  10. ↑ Brief history of the Shia Ismaili Imams. صص. ۲۴–۲۵.
  11. ↑ The Imāmi Shi'i movement in the time of Mūsā al-Kāẓim and 'Ali al-Riḍa. صص. ۵۱–۵۲.

کتابشناسی

  • دفتری، فرهاد (۱۳۸۶) [۱۳۷۵]. The Isma'ilis: their history and doctrines [تاریخ و عقاید اسماعیلیه]. پنجم. ترجمهٔ فریدون بدره‌ای. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
  • بویوکّارا، مِحمِت‌علی (۱۹۹۷). The Imāmi Shi'i movement in the time of Mūsā al-Kāẓim and 'Ali al-Riḍa [جنبش شیعه امامی در زمان موسی کاظم و علیِ رضا]. اِدینبِرگ: انتشارات دانشگاه اِدینبِرگ.
  • نوبختی، حسن بن موسی (۲۰۰۷). Firaq al-Shia [فرقه‌های شیعه]. ترجمهٔ عباس کاظم. لندن: انتشارات آی‌سی‌اِی‌اِس.
  • تَجددین، مُمتازعَلی (۲۰۰۹). Brief history of the Shia Ismaili Imams [تاریخ اِجمالی امامان شیعه اسماعیلی]. کراچی.

جستارهای وابسته

آیکون خرد

این یک مقالهٔ خرد اسلام است. می‌توانید با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.

Pusat Layanan

UNIVERSITAS TEKNOKRAT INDONESIA | ASEAN's Best Private University
Jl. ZA. Pagar Alam No.9 -11, Labuhan Ratu, Kec. Kedaton, Kota Bandar Lampung, Lampung 35132
Phone: (0721) 702022
Email: pmb@teknokrat.ac.id