Technopedia Center
PMB University Brochure
Faculty of Engineering and Computer Science
S1 Informatics S1 Information Systems S1 Information Technology S1 Computer Engineering S1 Electrical Engineering S1 Civil Engineering

faculty of Economics and Business
S1 Management S1 Accountancy

Faculty of Letters and Educational Sciences
S1 English literature S1 English language education S1 Mathematics education S1 Sports Education
teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url
  2. Weltenzyklopädie
  3. خلافت فاطمیان - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
خلافت فاطمیان - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
خلافت فاطمیان

الخلافة الفاطمیة
Al-Khilafah al-Fāṭimiyya
خلافت فاطمیان
۹۰۹م (۲۹۷ ه‍.ق)–۱۱۷۱ م (۵۶۷ ه‍.ق)
پرچم خلافت فاطمیان
پرچم خلفای فاطمی سفید بود، در تضاد با پرچم خلفای عباسی که سیاه بود.[۱]
گسترش قلمروی خلافت فاطمیان
پایتخت
زبان(های) رایج
دین(ها)
اسلام (شیعه اسماعیلی)
حکومتخلافت
خلیفه 
• ۹۰۹–۹۳۴ (نخستین)
مهدی بالله
• ۱۱۶۰–۱۱۷۱ (واپسین)
عاضد
دوره تاریخیقرون وسطای آغازین
• بنیان‌گذاری
۵ ژانویه ۹۰۹م (۲۹۷ ه‍.ق)
• فتح قاهره
۸ اوت ۹۶۹
• فروپاشی
۱۱۷۱ م (۵۶۷ ه‍.ق)
مساحت
۹۶۹[۲][۳]۴٬۱۰۰٬۰۰۰ کیلومتر مربع (۱٬۶۰۰٬۰۰۰ مایل مربع)
واحد پولدینار
پیشین		 پسین
خلافت عباسیان
اغلبیان
آل اخشید
رستمیان
ایوبیان
اوتریمیر
امارت سیسیل
زیریان
دودمان حمادی
امپراتوری سلجوقی
صلیحیان

خلافت فاطمی سلسله‌ای بود که از سال ۹۰۹ میلادی (۲۹۷ ه‍.ق) تا سال ۱۱۷۱ میلادی (۵۶۷ ه‍.ق) بر بخش بزرگی از شمال آفریقا و جنوب غربی آسیا حکومت کرد. خلفای فاطمی امامان شیعه اسماعیلی نیز محسوب می‌شدند و نام خود را از فاطمه زهرا، دختر محمد، پیامبر اسلام، گرفته بودند.

فاطمی‌ها به گسترش علم، هنر و بازرگانی توجه ویژه‌ای داشتند. قاهره، پایتخت کشور امروزی مصر، توسط فاطمی‌ها تأسیس شد. دوران خلافت آن‌ها یعنی بخش نخست تاریخ اسماعیلی، تقریباً از ابتدای اسلام تا قرن یازدهم را شامل می‌شود. نخستین خلیفه فاطمی عبیدالله المهدی و سه خلیفه بعدی فاطمی، یعنی القائم، المنصور و معز لدین‌الله نام داشتند.

خلافت فاطمی در سال ۹۰۹م در شمال آفریقا شکل گرفت و به سرعت به سیسیل، مصر، فلسطین و سوریه گسترش یافت و در زمان حکمرانی هشتمین خلیفهٔ فاطمی، معاذ مستنصر، به اوج عظمت و اقتدار خود دست یافت.

دعوت خلفای فاطمی در سرزمین ایران در دورهٔ سامانیان و غزنویان آغاز گردید، اما در واقع توسط ناصر خسرو قبادیانی، شاعر خراسانی و همزمان با اوایل دورهٔ سلجوقیان این دعوت تا اندازه‌ای نتیجه داد. در ادامه با وجود تلاش‌های فراوان خلفای مصر برای جلب حمایت آل بویه، در این زمینه موفقیتی کسب نکردند. چنان‌که عضدالدوله دیلمی در اواخر عمرش همچنان در پی فتح مصر و برچیدن خلافت فاطمی بود که پیش از تحقق این هدف درگذشت.

با وجود این، سال‌ها پس از مرگ عضدالدوله، یک سردار ایرانی[۴] خلیفه عباسی، به نام ارسلان بساسیری به اشاره و تحریک المستنصر، خلیفه فاطمی، علیه عباسیان شورید و بغداد را متصرف شد که در پی آن خلیفه القائم بامرالله را از آن جا بیرون کرد و سپس خطبه به نام امام فاطمی خواند. در آن احوال، خلافت عباسیان در معرض انقراض قرار گرفت اما با ظهور طغرل بیک سلجوقی و ورود او به بغداد در سال ۱۰۵۹ میلادی خلافت عباسیان از خطر سقوط حتمی نجات پیدا کرد. از آن پس، جلوگیری از نشر دعوت فاطمی و نابود کردن قلعه الموت و اهتمام در تعقیب اسماعیلیه، برای سلجوقیان ایران، سلجوقیان شام، سلجوقیان روم یک تکلیف و تعهد شد که تا پایان آن عصر نیز ادامه داشت.

دولت فاطمی در مصر

شکل‌گیری حکومت

از سال‌های نخست حکومت در شمال آفریقا، فاطمیان در پی تصرف مصر بودند. مهدی بالله در سال‌های ۳۰۱ و ۳۰۷ هجری قمری به مصر لشکر کشید اما نتوانست آن را تصاحب کند. گزارش‌ها از اوضاع نابسامان اجتماعی مصر در اواخر دوره اخشیدی حاکی از افزایش فعالیت مبلغان فاطمی است؛ پس از درگذشت کافور اخشیدی، وزیر جعفر بن فرات زمام امور را در دست گرفت و همزمان با پایین‌آمدن سطح آب نیل و افزایش قیمت‌ها، گروهی از مصریان به المعز فاطمی نامه نگاشتند و خواستار آمدن او به مصر شدند. با این حال به باور طاهری ناصری، دلیل مهم‌تری وجود داشته است؛ از جمله تحرکات ناوگان روم شرقی در آب‌های شمال آفریقا و نگرانی خلیفه از دسیسه‌های امویان اندلس.[۵] در سال ۳۰۱ هجری ابوالقاسم، ولیعهد فاطمیان و پسر عبدالله به مصر یورش برد و اسکندریه، فیوم و بخش‌هایی از صعید مصر را به چنگ آورد اما با آمدن نیروهای مونس خادم، فرمانده ترک عباسی به مصر، سپاه فاطمی ناچار به عقب‌نشینی شد. در این مدت حملات متعددی به مصر صورت گرفت که به نتیجه‌ای نینجامید، در آخرین نبردی که در سال ۳۵۸ هجری روی داد، سپاهی متشکل از قبایل بربر و اسلاو به فرماندهی جوهر سیسیلی عازم مصر گردید. او مصر را گشود. جوهر سیسیلی به فرمان خلیفه فاطمی نخست شهر کنونی قاهره را در شمال شرقی فسطاط بنا نهاد و سپس محله‌هایی برای اسکان قبایل و عشایری که سپاه فاطمی را تشکیل می‌دادند ایجاد کرد. نام عباسیان را از منابر مصر برداشت و عنوان آن‌ها را از سکه‌ها زدود. وی دارالضرب فسطاط را تأسیس نمود و سکهٔ سرخ به نام المعز ضرب کرد.[۶]

خلفای فاطمی

از سلسله مقالات دربارهٔ:
اسلام
باورها
ارکان اسلام
منابع اسلامی
شخصیت‌ها
مذاهب اسلامی
علوم
تاریخ اسلام
جغرافیا
فرهنگ و جهان اسلام
موضوعات مرتبط
بیشترین گستره سرزمین فاطمیان

در ۶ شعبان سال ۳۶۲ هجری المعز لدین الله به مصر رفت و در رمضان سال ۳۶۲ هجری در قصر مصر مستقر شد. وی به گسترش اسماعیلیه در مصر پرداخت. المعز ابتدا پسرش عبدالله را به جانشینی خود برگزید اما وی درگذشت و خلیفه، نزار را ولیعهد خود معرفی کرد. ابومنصور نزار العزیزبالله در ۲۱ سالگی به خلافت رسید و تا سال ۳۸۶ هجری حکومت کرد؛ در زمان او سرزمین‌های مختلف از جمله شام، یمن، حجاز و سرزمین‌های واقع میان اقیانوس اطلس به قلمرو فاطمیان اضافه شد. نزار همانند پدرش به یاری جوهر و قاضی نعمان عقاید اسماعیلیه را گسترش داد و سلطه فاطمی‌ها را به اوج خود رساند. پس از او الب‌تکین فرمانده ترک به دمشق حمله کرد و نام خلیفه فاطمی را از خطبه حذف کرد و به نام خلیفه عباسی خطبه خواند. العزیزبالله به مدت ۲ سال با وی درگیر بود تا موفق شد فاطمیان را دوباره بر شام مسلط کند؛ در دورهٔ او برای نخستین بار مصریان سوگوار عاشورا شدند و این مراسم تا پایان عصر فاطمیان پابرجا بود.[۷]

در سال ۴۰۷ هجری / ۱۰۱۶ میلادی بود که ابن بادیس زیری در آفریقیه اسماعیلیان را قتل‌عام کرد و نام فاطمیان را نیز از خطبه انداخت.[۸][۹]

الحاکم بامرالله فرزند العزیز، ششمین خلیفه بود؛ در دوران او دارالحکمه یا دارالعلم‌هایی ایجاد شد. این کانون بزرگ با بیت‌الحکمه مأمون مقایسه می‌شد و مرکز آثار و کتب اسماعیلی بود که با حملهٔ صلاح‌الدین به قاهره تمام آن‌ها سوزانده شده است. در زمان وی کیش اسماعیلی به سرعت گسترش یافت و داعیان در خارج از مرزهای حکومت مشغول گسترش عقاید اسماعیلی بودند، یکی از معروف‌ترین داعیان حمید الدین احمد بن عبدالله کرمانی بود که کتبی همچون «الریاض» و «راحه العق» را به رشته تحریر درآورده است. علی بن محمد صلیحی نیز شخصی بود که در ارتباط با قاهره سلسلهٔ اسماعیلی صلیحیون را بنیان نهاد و تا حدود یک قرن اقتدار خود را در مناطق بحرین، عمان و حضرموت حفظ کرد؛ آن‌ها همچنین نقش مهمی در گسترش عقاید اسماعیلیه در هند داشتند و موفق شدند بسیاری از اهالی گجرات را به کیش اسماعیلی درآورند و در قرون بعدی این شهر به پایگاه اصلی اسماعیلیان تبدیل گشت. الحاکم بامرالله در ۲۷ شوال سال ۴۱۱ هجری قمری فوت کرد.[۱۰][۱۱]

در سال ۴۲۷ هجری معاذ مستنصر فرزند ۷ سالهٔ خانواده خلافت فاطمی به حکومت می‌رسد که ۶۰ سال به تخت نشست و تا سال ۴۸۷ هجری حکومت کرد. حکومت وی به ۲ دسته تقسیم می‌شود:

  • دورهٔ اول از سال ۴۲۷ تا ۴۵۰ هجری قمری را شامل می‌شود که عصر اقتدار خلافت بوده است، امپراتوری فاطمی به بزرگ‌ترین حد خود رسیده و معیشت اجتماعی در بهترین وضع قرار داشته است.[۱۲]
  • دورهٔ دوم از سال ۴۵۰ تا پایان عمر وی طول کشیده است که با عنوان عصر اقتدار وزارت نامیده می‌شود. در آن زمان خلیفه به علت بحران‌های اقتصادی مصر تمام ثروت و شکوه خود را از دست داد. عده‌ای معتقداند اقتدار وزیران با ورود بدرالجمالی به مصر در سال ۴۶۶ هجری قمری آغاز شد.[۱۳]

پس از مرگ وزیر ابوالقاسم علی بن احمد جرائی در سال ۴۲۷ هجری به دلیل کم سن بودن المستنصر مادرش امور را به دست گرفت. او به مغربی‌ها که بخش اعظم سپاه بودند توجه بیشتری نشان داد و این مسئله باعث نزاع بین مغربی‌ها و ترکان شد. در زمان وزارت ابوالفرج عبدالله بن محمد بابلی، وزیر فلسطینی المستنصر، گرایش به سمت مغربی‌ها دو چندان شد و جنگ بین آن‌ها شدیدتر. ترکان در این نزاع پیروز شدند. در آن هنگام بدرالجمالی حکومت عکا را در دست داشت که به خواست خلیفه در جمادی‌الاولی سال ۴۶۶ هجری به مصر آمد. او سپاه را سامان داد و به «السید الاجل امیر الجیوش» مشهور شد و اوضاع را آرام کرد.[۱۴]

پس از درگذشت بدرالجمالی در سال ۴۸۷ هجری، فرزندش افضل شاهنشاه اداره امور فاطمیان را به دست گرفت. چند ماه از وزارت او نگذشته بود که المستنصر از دنیا رفت و با سیاست افضل اولین انشعاب شکل گرفت. وی مانع به حکومت رسیدن نزار فرزند ارشد خلیفه شد و المستعلی بالله که شوهر خواهرش بود، را به قدرت رساند و نزار در اسکندریه توسط سپاهیان افضل کشته‌شد. در دوران خلافت الآمر باحکام الله که از سال ۴۹۵ تا ۵۲۴ هجری قمری طول کشید افضل قدرت برتر مصر بود. او حکومت را به صورت موقت از قاهره به جنوب فسطاط انتقال داد و آن‌جا را دارالملک نامید و دیوان‌ها را به آن مرکز منتقل کرد. او مسیحیان را نیز در حکومت خود به کار گرفت، مثل ابوالبرکات یوحنا بن ابولیث نصرانی که در دیوان تحقیق مشغول به کار بود. افضل خود توسط یکی از غلامان خلیفه الآمر باحکام الله در شب فطر سال ۵۱۵ هجری به قتل رسید. این چنین شد که اسماعیلیه به دو قسمت تقسیم شد.[۱۵]

آمر در ذی‌القعده سال ۵۲۴ هجری قمری هنگامی که از گردشگاه بازمی‌گشت در سن ۳۴ سالگی به دست اسماعیلیان کشته‌شد. پس از او ابوعلی فرزند افضل به حکومت رسید. گروهی از یمنی‌ها اعتقاد داشتند آمر فرزندی به نام طیب داشته است که غایب است و این موضوع باعث انشعاب دوم شد. آن‌ها با نام طیبه خود را از مصریان جدا کردند. با تلاش دو غلام آمر به نام «جوامرد» و «برغش» عموزاده خلیفه به نام عبدالمجید به حکومت رسید.[پ ۱] در آن زمان بهرام ارمنی که از والیان فاطمی بود به وزارت رسید. وی اولین مسیحی بود که وزارت تفویض را در دست گرفت و با در دست داشتن آن پای مسیحیان را به قاهره باز کرد.[۱۶]

پس از مرگ جانشین مستعلی، الآمر باحکام الله در سال ۵۲۴ هجری / ۱۱۳۰ میلادی بین مستعلیان دوباره انشعاب ایجاد شد و به دو گروه طیبیه و حافظیه تقسیم شدند. طیب نام تنها فرزند الآمر بود که پس از درگذشت پدرش نامی از آن به میان نیامده و ابوالمیمون عبدالمجید که جز بزرگان فاطمی بود حکومت را به دست گرفت و به الحافظ الدین مشهور گشت. چون پدر وی امام نبود، تلاش کرد تا حکومت و رهبری خود را صحیح جلوه دهد؛ پس به انتخاب علی توسط محمد تمسک جست و این چنین رهبری خود را توجیه کرد، آن‌ها پس از حملهٔ صلاح‌الدین ایوبی به مصر نابود گشتند.[۱۷]

سقوط فاطمیان

در دوران الظافر بالله، وزیران حکومت را در دست داشتند. ابن سلار[پ ۲] قصد داشت با صلیبی‌ها بجنگد که با دشمنی وزیری دیگر کشته شد. در این فرصت بود که صلیبی‌ها بر عسقلان غلبه کردند و آخرین مناطق فاطمی در شام از دست آن‌ها خارج شد. خلیفه نیز به دست نزدیکانش به قتل رسید و فرزند ۵ ساله او به حکومت رسید. طلائع، وزیری دیگر بود که به جنگ با صلیبی‌ها توجه داشت و جنگ‌های بسیاری با آن‌ها داشت؛ او در نهایت متوجه شد که توان مقابله با دولت صلیبی را ندارد و این‌چنین برخورد دولت فاطمی با صلیبی‌ها به آخر رسید. صلاح‌الدین ایوبی، آخرین وزیر معروف فاطمیان بود او در ذی‌الحجه سال ۵۶۵ هجری قمری دستور داد «حی علی خیر العمل» را از اذان حذف کنند و خطبه به نام خلیفه عباسی خواند. وی قاضیان اسماعیلی را خلع کرد و در شب عاشورای سال ۵۶۷ هجری قمری که خلیفه فاطمی درگذشت؛ صلاح‌الدین به‌طور رسمی نام خلیفه عباسی را ذکر کرد و طرفداران فاطمیان را از دم تیغ گذراند.[۱۸]

فرمانرواها

نام فرمانروا سال فرمانروایی
المهدی بالله ابومحمد عبیدالله ۲۹۷ق/۹۰۹م
القائم بامرالله ابوقاسم محمد ۳۲۲ق/۹۳۴م
المنصور بالله ابوطاهر اسماعیل ۳۳۴ق/۹۴۶م
المعز لدین‌الله ابوتمیم معد ۳۴۱ق/۹۵۳م
العزیز بالله ابومنصور نزار ۳۶۵ق/۹۷۵م
الحاکم بامرالله ابوعلی منصور ۳۸۶ق/۹۹۶م
الظاهر لاعراز دین‌الله ابوالحسن علی ۴۱۱ق/۱۰۲۱م
المستنصر بالله ابوتمیم معد ۴۲۷ق/۱۰۳۶م
المستعلی بالله ابوقاسم احمد ۴۸۷ق/۱۰۹۴م
الآمر باحکام‌الله ابوعلی منصور ۴۹۵ق/۱۱۰۱م
الحافظ لدین‌الله ابوالمیمون عبدالمجید ۵۲۴ق/۱۱۳۰م
الظافر بامرالله ابوالمنصور اسماعیل ۵۴۴ق/۱۱۴۹م
الفائر بنصرالله ابوقاسم عیسی ۵۴۹ق/۱۱۵۴م
العاضدلدین‌الله ابومحمدعبدالله ۵۵۵ق-۵۶۷ق/۱۱۶۰م-۱۱۷۱م

جستارهای وابسته

یادداشت‌ها

  1. ↑ چون خلیفه پسری نداشت، ابوعلی که زندانی وی بود و پس از مرگ او آزاد شده‌بود امور را به دست گرفت.
  2. ↑ وی ابتدا والی اسکندریه بود، سپس وزیر شد

پانویس

  1. ↑ Hathaway, Jane (2012). A Tale of Two Factions: Myth, Memory, and Identity in Ottoman Egypt and Yemen. SUNY Press. p. 97. ISBN 978-0-7914-8610-8.
  2. ↑ Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D (December 2006). "East-West Orientation of Historical Empires". Journal of world-systems research. 12 (2): 222. ISSN 1076-156X. Retrieved 12 September 2016.
  3. ↑ Rein Taagepera (September 1997). "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia". International Studies Quarterly. 41 (3): 495. doi:10.1111/0020-8833.00053. Retrieved 12 September 2016.
  4. ↑ عشایر پارس. احسان یوسفی. ۱۳۹۳
  5. ↑ ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۷۷–۷۹.
  6. ↑ ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۷۹–۸۰.
  7. ↑ ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۸۳–۸۵.
  8. ↑ ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۷۹–۹۵.
  9. ↑ دفتری، «اسماعیلیه»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۶۹۰–۶۹۱.
  10. ↑ ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۷۹–۹۵.
  11. ↑ دفتری، «اسماعیلیه»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۶۹۰–۶۹۱.
  12. ↑ ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۸۹.
  13. ↑ ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۸۹.
  14. ↑ ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۹۰–۹۱.
  15. ↑ ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۹۱–۹۳.
  16. ↑ ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۹۳–۹۵.
  17. ↑ دفتری، «اسماعیلیه»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۶۹۵–۶۹۶.
  18. ↑ ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۹۶–۹۵.

منابع

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ خلافت فاطمیان موجود است.
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به خلافت فاطمیان در ویکی‌گفتاورد موجود است.
  • Islam: Kunst und Architektur
  • الفاطمیون
  • کتاب: الفن الإسلامی أصوله فلسفته مدارسه، مؤلف: ابو صالح الألفی.
  • کتاب: الدولة الفاطمیة الکبری، مختارات من عارف تامر، المکتبة الفاطمیة (۳)، دار آل البیت، ط۱، ۲۰۰۷.
  • کتاب: تاریخ الخلفاء، مؤلف: عبد الرحمن أبی بکر سیوطی.
  • ناصری طاهری، عبدالله (۱۳۷۹). فاطمیان در مصر. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
* Madelung, W. (1979). "Isma'iliyya". The Encyclopaedia of Islam. Brill.
Pusat Layanan

UNIVERSITAS TEKNOKRAT INDONESIA | ASEAN's Best Private University
Jl. ZA. Pagar Alam No.9 -11, Labuhan Ratu, Kec. Kedaton, Kota Bandar Lampung, Lampung 35132
Phone: (0721) 702022
Email: pmb@teknokrat.ac.id