Lifestyle Khazanah Profil Baru Dram Lists Ensiklopedia
Technopedia Center
PMB University Brochure
Faculty of Engineering and Computer Science
S1 Informatics S1 Information Systems S1 Information Technology S1 Computer Engineering S1 Electrical Engineering S1 Civil Engineering

faculty of Economics and Business
S1 Management S1 Accountancy

Faculty of Letters and Educational Sciences
S1 English literature S1 English language education S1 Mathematics education S1 Sports Education
teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url
  2. Weltenzyklopädie
  3. رقیه بنت حسین - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
رقیه بنت حسین - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
(تغییرمسیر از رقیه)
«رقیه» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای افراد دیگر با این نام، رقیه (نام کوچک) را ببینید.
رقیه بنت الحسین
خوشنویسی نام رقیه‌بنت‌الحسین به‌خط نسخ
زادهٔ۱۷ یا ۲۳ شعبان ۵۷ ه‍.ق
مدینه
درگذشت۵ صفر ۶۱ ه‍.ق
شام (دمشق امروزی)
مدفنحرم رقیه، دمشق
دیگر نام‌هافاطمه صغیره
عنوانسیدة الرقیه
والدین
خویشاوندانزینب بنت علی (عمه)
علی‌اکبر (برادر)
سجاد (برادر)
علی‌اصغر (برادر)
سکینه بنت حسین (خواهر)
ام‌کلثوم بنت علی (عمه)
عباس بن علی (عمو)

رُقَیّه دختر حسین بن علی (به عربی: رُقَیّة بنت الحسین؛ ۱۷ یا ۲۳ شعبان ۵۷ قمری – ۵ صفر ۶۱ قمری) که برخی منابع با نام فاطمه صغری از وی یاد کرده‌اند، دختر کوچک حسین بن علی است.

پدر او امام سوم شیعیان دوازده‌امامی و مادرش مطابق قوی‌ترین قول‌ها، ام‌اسحاق است. منابعی دیگر مادرش را شهربانو گزارش کرده‌اند. از تاریخ زندگانی او، تا پیش از واقعهٔ کربلا، اطلاعاتی در دسترس نیست. منابع تاریخی از مرگ وی در اثر اسارت و رنج‌های سفر از کربلا تا شام یاد کرده‌اند. بر اساس نقلی که عمادالدین حسن طبری در کامل بهائی از کتاب الحاویه گزارش کرده‌است، این دختر خردسال در شام و پس از مشاهده سر بریده پدرش، از دنیا رفت و در همان‌جا دفن شد. تاریخ مرگ وی، ۵ صفر سال ۶۱ ه‍.ق گزارش شده‌است. تمام منابعی که از رقیه یاد کرده‌اند، محل دفنش را دمشق و نزدیک به کاخ یزید گزارش کرده‌اند. مقبره‌ای در محله عماره دمشق و در شمال شرقی مسجد سابق اموی وجود دارد که به حرم حضرت رقیه مشهور است.

با توجه به عدم ذکر نام رقیه در منابع کهن و معتبر، تردیدهایی در خصوص انتساب دختری خردسال با نام رقیه به حسین بن علی صورت گرفته‌است. هر کدام از موافقان و مخالفان این انتساب، دلایل متفاوتی را بری ادعای خود مطرح کرده‌اند. در این خصوص، ابن فندق، اولین منبع نسب‌شناسی است که در قرن پنجم هجری قمری از رقیه به عنوان دختر حسین بن علی یاد کرده‌است. پیش از او نیز منابعی روایی و تاریخی به وجود رقیه اشارتی داشته‌اند.

نام و نسب

نام

رقیه از ماده «رقی» و به معنای «ترقی» و «بالا رفتن» است. دیگر معنای واژهٔ رقیه، اسمی مصغر شده از ماده رُقِیة و به معنای دعا می‌باشد.[۱] دلیل به‌کاربردن واژه مصغر در نامگذاری فرزندان از جانب اعراب، به جهت ملاطفت با فرزندان گزارش شده‌است.[۲] نام اصلی رقیه بنت الحسین در منابع، «فاطمه» یا «فاطمه صغری» گزارش شده‌است و «رقیه»، یکی از القاب این دختر است.[۳] مطالبی مبنی بر نامگذاری تمام فرزندان حسین بن علی به «فاطمه» و «علی» گزارش شده‌است. منابع دلیل این نامگذاری را علاقه حسین به پدر و مادرش دانسته‌اند.[۴] عمادالدین طبری در کامل بهائی برای دختر حسین بن علی که در شام مدفون است، اسامی متعددی چون «رقیه»، «زبیده»، «زینب» و «فاطمه» گزارش می‌کند. فخرالدین طریحی، «رقیه» را نام دیگر «فاطمه صغری بنت حسین» می‌داند.[۵]

پدر و مادر

پدرش، حسین بن علی فرزند فاطمه زهرا دختر محمد و علی بن ابی‌طالب—امام اول شیعیان — است. او امام سوم شیعیان دوازده‌امامی است که به سال ۶۱ ه‍.ق در نبرد کربلا، به دست سپاهیان عمر سعد و به فرمان یزید، کشته‌شد.[۶] منابع در ذکر مادر رقیه بنت الحسین دچار اختلاف هستند. گروهی از جمله اربلی در کشف الغمه و مفید در الارشاد، ام اسحاق را که پیش از آن همسر حسن بن علی بوده‌است، مادر رقیه دانسته‌اند. در مقابل گروهی دیگر چون حائری در معالی السبطین، مادر رقیه را شهربانو، و رقیه را با سجاد، خواهر تنی می‌دانند. از این میان، دیدگاه اول به علت گزارش منابع نسب‌شناسی مبنی بر تولد دختری با نام فاطمه صغری برای حسین بن علی از ام اسحاق بنت طلحه، دیدگاهی قوی‌تر به نظر می‌رسد.[۷][۸][۹][۱۰]

دختران حسین بن علی

بعد از درگذشت حسن بن علی، حسین با اُم‌ّاسحاق دختر طَلحه — صحابی مشهور محمد — ازدواج کرد و از وی صاحب دختری به‌نام فاطمه شد. مادلونگ می‌نویسد که برخلاف برخی گزارش‌ها، فاطمه باید از سکینه کوچک‌تر باشد.[۱۱] اما حاج‌منوچهری سکینه را، دختر کوچک و از رباب می‌داند. برخی دیگر از منابع، از محمد، زینب و رُقَیّه نیز به عنوان فرزندان حسین نام برده‌اند.[۱۲] حبیب‌الله کاشانی در تذکرة الشهدا، پس از توضیحات فراوانی در خصوص فرزندان حسین بن علی، برای وی ۸ دختر و ۱۳ پسر را گزارش می‌کند. کاشانی نام هشت دختر حسین بن علی را اینگونه گزارش می‌کند: فاطمه کبری، فاطمه صغری، زبیده، زینب، سکینه، ام‌کلثوم، صفیه و رقیه (به نقلی زبیده).[۱۳] با این وجود در منابع اولیه اسلام، سخنی از دختری سه ساله که در ماجرای کربلا حضور داشته باشد، به میان نیامده است. اربلی نیز در کشف الغمه از چهار دختر برای حسین بن علی یاد می‌کند، اما تنها نام سه دختر (زینب، سکینه و فاطمه) را ذکر می‌کند که احتمالاً نفر چهارم، همان رقیه بنت الحسین باشد. قدیمی‌ترین اثری که از رقیه بنت الحسین در خصوص ماجرای خرابه شام یاد کرده‌است، کتاب الحاویه فی مثالب معاویه اثر قاسم بن محمد بن احمد مأمونی - از عالمان اهل سنت متوفی در سال ۴۴۰ ه‍.ق - است. با وجود اینکه نسخه‌ای از کتاب الحاویه اکنون در دسترس نیست، اما عمادالدین طبری (زنده تا ۶۹۸ ه‍.ق) در کتاب کامل بهائی، ماجرای خرابه شام را از آن گزارش کرده‌است.[۱۴][۱۵]

تردید در انتساب

با توجه به عدم ذکر نام رقیه در منابع کهن و معتبر، تردیدهایی در خصوص انتساب دختری خردسال با نام رقیه به حسین بن علی صورت گرفته‌است. اربلی، با استناد به مطالب السّؤول، گزارش می‌کند که تعداد دختران حسین بن علی، چهار نفر است ولی نام سه نفر را می‌آورد. بنابر گفته محمد ری‌شهری در دانشنامه امام حسین، تنها منبعی که برای حسین بن علی، چهار فرزند را گزارش کرده‌است، ابن فندق در لباب الانساب است. وی نام‌های دختران حسین را فاطمه، زینب، سکینه و ام کلثوم گزارش می‌کند. وی در جای دیگری از کتاب، فرزندان باقی مانده از حسین بن علی را زین‌العابدین، فاطمه، سکینه و رقیه می‌داند. ری شهری معتقد است که گزارش ابن فندق با مرگ زودهنگام رقیه و عدم زندگانی طولانی پس از حسین بن علی همچون سایر دختران حسین، سازگاری ندارد. ری‌شهری دلیل دیگر این تردید را عدم شفافیت گزارش مفید در لهوف می‌داند. بر اساس این دیدگاه، منظور از رقیه مورد خطاب واقع شده توسط حسین بن علی، می‌تواند رقیه دختر علی باشد. همچنین گزارش نشدن این عبارت در برخی نسخه‌های لهوف، دیگر دلیل این تردید عنوان شده‌است.[۱۶] برخی دلایل در اثبات انتساب رقیه بنت الحسین به حسین بن علی، عبارتند از:[۱۷]

  • خطاب حسین بن علی بعد از شعر «یا دهر اف لک» به دختری به نام رقیه
  • خطاب زینب بنت علی در شهر کوفه به دختری به نام رقیه
  • شعر سیف بن عمیره و خطاب قرار دادن رقیه در آن
  • وجود گزارش‌هایی از زینب بنت حسین که در کودکی از دنیا رفته‌است
  • گزارش اربلی از دختر چهارمی برای حسین بن علی

سرگذشت

تولد

گاه‌شمار زندگی رقیه بنت الحسین
رویدادهای زندگی رقیه بنت الحسین
۵۷ ه.ق تولد در مدینه به تاریخ ۵ شعبان
۶۱ ه.ق کشته‌شدن پدرش، حسین بن علی، در نبرد کربلا
اسیر شدن و انتقال به شام
حبس در خرابه‌های شام ، کشیدن گوشواره ها از گوش رقیه بنت حسین پس از نبرد در غارت لشکر یزید ، تازیانه خوردن و کشیدن موها توسط ماموران یزید در راه شام
مرگ در سن ۴ سالگی
تغسیل و تدفین شبانه در خرابه‌های شام


تاریخ تولد رقیه دقیقاً مشخص نیست. او احتمالاً بین سال‌های ۵۷ تا ۵۸ هجری در مدینه متولد شده‌است.[۱۸] مشهور است که تاریخ ولادت وی، پنجم شعبان سال ۵۷ ه‍.ق بوده‌است.[۱۹]

نبرد کربلا

همچنین ببینید: نبرد کربلا
نقاشی مربوط به عصر قاجار، از روز عاشورا و وداع حسین بن علی با خانواده خویش. (در این اثر، دختری خردسال حسین بن علی را در آغوش گرفته‌است)

از وقایع زندگانی رقیه تا واقعه عاشورا، هیچ اطلاعاتی در دست نیست. اما مشخص است که وی در کاروان حسین در در نبرد کربلا حضور داشته‌است و در روایت‌های مربوط به این نبرد، چند مرتبه به او اشاره شده‌است؛ از جمله این که پیش از حضور پدرش، حسین بن علی به عنوان مبارز در صحنه کربلا، از تشنگی خود گلایه کرد. ابن فندق از نافع بن هلال گزارش کرده‌است که وقتی حسین برای آخرین وداع با اهل بیت خود به سمت خیمه‌ها آمد، دختری خردسال به نام رقیه از تشنگی خود به حسین خبر می‌دهد. همچنین از دختری خردسال یاد شده‌است که پس از خاتمه جنگ، برای سیراب کردن پدرش مقداری آب برداشت و به محل کشته شدن حسین رفت. بر اساس یک نقل قول در کتاب مفاتیح الغیب ابن جوزی، او از یکی از سربازان عمر سعد پرسید که آیا پدرش در زمان مرگ سیراب شده بود؟ و چون با جواب منفی مواجه شد، از خوردن آب امتناع کرد. البته این احتمال وجود دارد که این روایت مربوط به سکینه بنت حسین باشد.[۲۰][۲۱] قمی در منتهی الآمال، گزارش کرده‌است که سربازان عمر سعد در روز عاشورا یکی از دختران خردسال حسین —احتمالاً رقیه— را مورد ضرب و شتم قرار داده‌اند.[۲۲]

اسارت

پس از پایان نبرد کربلا، مأموران عمر سعد، که بازماندگان کاروان حسین را اسیر کرده بودند، به او گزارش دادند که ۲۳ کودکِ اسیر به‌شدت تشنه و گرسنه‌اند. عمر سعد اجازه داد به آنان آب دهند. از بین این کودکان، دختری خردسال از دختران حسین پس از گرفتن سهم آب خویش، به سمت کشته‌شدگان کربلا رفت تا پدرش را سیراب کند.[۲۳] به گزارش شیخ مفید، کاروان اسیران یک شب در صحرای کربلا اتراق کردند و رقیه در آن شب، از خیمه اسیران خارج شد و خود را به پیکر پدرش در قتلگاه رساند.[۲۴]

در روز بعد، اسیران نبرد کربلا به کوفه و سپس به شام منتقل شدند. محل نگهداری اسیران در دمشق، خرابات شام نام داشت و بازداشتگاهی بود که اسیران در آن از سرما و گرما در امان نبودند؛ به طوری که پوست صورتشان آسیب دیده‌بود. بر اساس گزارش منابعی چون نفس المهموم و کامل بهائی، رقیه یکی از این اسیران بود. از جمله این گزارش‌ها، روایت اربلی در کشف الغمه است که در خرابات شام (محل نگهداری اسران نبرد کربلا در دمشق) رقیه از عمه‌اش زینب سؤال کرد که آیا ما خانه‌ای نداریم که به آنجا برویم؟ زینب پاسخ داد: ما در این شهر غریبیم. عمادالدین طبری در کامل بهایی می‌گوید یک شب رقیه در خرابه‌های شام سراغ پدرش را می‌گرفت تا اینکه صدای ناله و زاری اسیران به گوش یزید رسید؛ او دستور داد تا سر حسین را به محل اسیران ببرند. رقیه پس از دیدن سر پدرش، درگذشت. طریحیبا با اشاره به این روایت، گفتگوهای رقیه با سر پدرش را نیز گزارش کرده‌است.[۲۵][۲۶][۲۷]

درگذشت

گروهی از راویان رقیه را در هنگام مرگ سه یا چهار ساله و گروه دیگر همچون حائری، پنج سال و هفت ساله گزارش کرده‌اند. بیرجندی در وقایع الشهور و واعظ قزوینی در ریاض القدس، تاریخ مرگ وی را پنجم صفر سال ۶۱ ه‍.ق گزارش کرده‌اند. در روز مرگ رقیه نیز اختلافی بین منابع وجود دارد؛ این اختلاف بین دهم یا پنجم ماه صفر است.[۲۸][۲۹] در خصوص چگونگی مرگ رقیه، منابعی چون نفس المهموم و معالی السبطین، گزارش داده‌اند که وی در هنگام اسارت با دیدن سر پدر، جان باخت. خراسانی در منتخب التواریخ همین روایت را —با کمی تفاوت— از زبان یکی از درباریان یزید به نام طاهر دمشقی نقل کرده‌است.[۳۰] طریحی زمان مرگ رقیه را سریعاً پس از دیدن سر پدر گزارش کرده اما طبری آن را به فاصله چند روز دانسته‌است.[۳۱]

بر اساس گزارش منابع شیعی، در هنگام غسل بدن رقیه، آثار کبودی روی بدن وی مورد توجه و پرسش غساله قرار گرفت و زینب علت آن را ضربه‌های تازیانه و ضرب و شتم در نبرد کربلا و مسیر کربلا تا شام دانست.[۳۲] فرهاد میرزا در کتاب قمقام زخار می‌نویسد که ام‌کلثوم از یزید مهلتی برای عزاداری درخواست کرد و یزید به آنان اجازه برپایی عزاداری در شام را داد. پس از برگزاری مراسم عزاداری، مروان، از بیم تزلزل در حکومت شام، پیشنهاد داد اسیران به مدینه برگردانده شوند.[۳۳] زینب در یکی از مجالس عزاداری برای کشته‌شدگان کربلا که در مدینه برگزار شد، با اشاره به این رویداد، آن را «مصیبتی عظیم» دانست که سبب خم شدن کمر و سفیدی مویش شده‌است.[۳۴]

آرامگاه

مقالهٔ اصلی: حرم رقیه

تمام منابعی که از رقیه یاد کرده‌اند، محل دفنش را دمشق و نزدیک به کاخ یزید گزارش کرده‌اند.[۳۵] این مقبره امروزه در محله عماره دمشق و در شمال شرقی مسجد سابق اموی واقع شده‌است.[۳۶] در منتخبات التواریخ اثر تقی‌الدین حصنی، محل دفن رقیه را در کنار باب فرادیس دمشق (شمال شرقی مسجد اموی در نزدیکی کاخ یزید) گزارش شده‌است.[۳۷][۳۸] عبدالوهاب بن احمد شافعی، ملقب به شعرانی در کتاب المنن گزارش نوشته‌است که وی در بارگاهی نزدیک جامع دارالخلیفه یزید به همراه جمعی دیگر از اهل بیت پیامبر مدفون است. به این مسجد، امروزه جامع شجره الدر گفته می‌شود.[۳۹][۴۰] نخستین سندی که به قبر کنونی رقیه بنت الحسین در دمشق اشاره دارد، کتاب تسلیة المجالس نوشته حائری کرکی است که در آن آمده‌است:

در شهر شام، در بخش شرقی مسجد اعظم شهر، خرابه‌ای را دیدم که در گذشته، مسجد بوده و بر سنگ‌نوشته‌ای در آن، نام پیامبر و خاندان و امامان دوازده‌گانه نوشته شده بود و پس از آن، چنین نوشته بود: «این قبر خانم ملکه، دختر حسین بن علی علیهم السلام است.»[۴۱]

میرزا هاشم خراسانی در کتاب منتخب التواریخ، به نقل از جد مادری خویش محمدعلی شامی، گزارشی را نقل می‌کند که بر اساس آن، مقبره رقیه بنت الحسین در سال ۱۲۸۰ ه‍.ش برای تعمیرات شکافته و جسد دختری خردسال از آن خارج شد که آثار ضرب و جرح بر بدنش هنوز مشخص بود.[۴۲][۴۳] شبیه به این داستان را شبلنجی در نورالابصار و پیش از منتخب التواریخ گزارش کرده‌است.[۴۴] حائری مازندرانی به نقل از شعرانی، آرامگاه او را در مصر گزارش کرده‌است که وکیلی در دانشنامه جهان اسلام، آن را اشتباه می‌داند.[۴۵]

شیخ بهائی، در سال ۱۰۳۰ ه‍. ق، حرم آرامگاه را تعمیر کرد و ابیاتی منسوب به علی بن ابی‌طالب را بر قبه آن تحریر نمود. ملاصالح برغانی در سال ۱۲۴۳ ه‍. ق، منازل نزدیک به حرم را خرید و آن را وسعت داد.[۴۶] عمارت‌های ساخته شده بر این آرامگاه، در قرن‌های هشتم، یازدهم، سیزدهم و چهاردهم بنا شده‌است. آخرین توسعه این حرم در سال ۱۴۰۵ ه‍.ق معادل ۱۳۶۴ ه‍.ش و توسط حکومت جمهوری اسلامی ایران انجام گرفته‌است.[۴۷]

حرم رقیه بنت حسین
موقعیت حرم در نقشه منطقه
ضریح «حرم رقیه» واقع در دمشق سوریه

الهام و بازآفرینی

در شعر و ادبیات

شعری منسوب به زینب بنت علی در کوفه:
یَا أَخِی فَاطِمَ الصَّغِیرَهَ کَلِّمْهَافَقَدْ کَادَ قَلَبُهَا أَنْ یَذُوبَا

ترجمه:

برادر! با فاطمه خردسال و صغیرت، سخن بگو
که نزدیک است دلش از غصه آب شود

بحارالانوار، ج۴۵، ص۱۱۵

قصیده‌ای دربارهٔ حسین از سیف بن عمیره، از شاگردان جعفر صادق، قدیمی‌ترین شعری است که در آن به رقیه اشاره شده‌است. نام وی دو بار در این شعر آمده‌است. هر چند در انتساب این شعر به سیف، تردیدهایی نیز مطرح شده‌است.[۴۸]

شاعران معاصر عرب مانند عبدالمنعم فرطوسی، احمد الوائلی، سید حسین بحرالعلوم، علی ادریس الغانمی، مرتضی آل شرارة العاملی، سید عامر حلو و حسن آل حطیط العاملی در خصوص مصائب رقیه شعر گفته‌اند. همچنین سید محمدمهدی سویج، سید داود بن ابراهیم، سلمان آل طه، لبیب بیضون، محمدجواد السهلانی، ابراهیم محمد جواد، سید محسن امین و ابوالفضل طهرانی شعرهایی در تمجید او به زبان عربی دارند. مضمون بیشتر این اشعار آمیزه‌ای از مدح، رثا، احساس، عشق، حماسه و پند است.[۴۹]

همچنین کتاب‌های شعر در یتیم دمشق اثر محمد قاسمی، دختری در قراغ بابا اثر روح‌الله دریکوند، سه ساله اثر ابوالفضل عرب‌عاملی، عطر باران اثر ناصر صبا و غروب ستاره اثر محسن حافظی کاشانی از ی است که با موضوع زندگی رقیه به چاپ رسیده‌اند.[۵۰]

در هنر و رسانه

گروه رسانه‌ای فطرس مدیا، مستندی را به نام خاتون در سال ۱۳۹۲ تولید کرد. این مستند در ۲۴ دقیقه به بیان دیدگاه‌ها در خصوص رقیه پرداخته‌است و نظر مرتضی مطهری در خصوص ماهیت تاریخی وی را مورد بررسی قرار می‌دهد. سیدجعفر مرتضی عاملی، محمدحسین رجبی دوانی، محمد دولتی و عبدالحسین بندانی نیشابوری در این مستند دیدگاه خود را بیان کرده‌اند.[۵۱] همچنین نمایشنامه‌های آرزوهای سوخته اثر رقیه سیروس اسکویی، وداع خاموش اثر طاهره استفاضه و دختر آفتاب اثر علی‌اکبر ترابیان با موضوع زندگی رقیه نوشته شده‌اند.[۵۲]

در منابع

منابع اولیه و ثانویه

اثر مربوط به قرن نام مؤلف نام اثر مذهب مؤلف موضوع اثر وضعیت نشر اشاره منبع
قرن دوم ه‍.ق ابومخنف بن یحیی غامدی مقتل ابومخنف شیعه مقتل چاپ شده گزارشی مبنی بر خطاب کردن دختری به نام رقیه توسط حسین بن علی در واقعه کربلا [۵۳]
قرن سوم ه‍.ق ابوحنیفه بن داود دینوری اخبار الطوال سنی تاریخ چاپ شده گزارش نام رقیه به عنوان یکی از دختران حسین بن علی [۵۴]
احمدبن یحیی بلاذری انساب الاشراف سنی انساب چاپ شده گزارش دختر مشترکی میان حسین و ام اسحاق به نام فاطمه [۵۵]
قرن چهارم ه‍.ق محمد بن محمد مفید الارشاد شیعه تاریخ چاپ شده گزارشی از ممانعت حضور پدر در نبرد توسط رقیه، خواهر کوچک سکینه بنت حسین در کربلا [۵۶]
قرن پنجم ه‍.ق قاسم بن محمد مأمونی الحاویه فی مثالب معاویه سنی تاریخ نسخه مفقود اشاره به ماجرای مرگ دختر خردسال حسین بن علی در خرابه‌های شام پس از دیدن سر پدر [۵۷]
ابن فندق لباب الانساب والألقاب والأعقاب شیعه نسب‌شناسی چاپ شده اشاره به نام رقیه بنت الحسین در میان فرزندان اسیر شده حسین بن علی در واقعه کربلا [۵۸]
قرن ششم ه‍.ق ابن شهر آشوب مناقب ابن شهر آشوب شیعه سیره نویسی چاپ شده گزارشی از ممانعت حضور پدر در نبرد توسط رقیه، خواهر کوچک سکینه بنت حسین در کربلا [۵۹]
ابن جوزی مفاتیح الغیب سنی تاریخ نسخه مفقود گزارشی از حضور دختری خردسال‌تر از سکینه که از تشنگی پدرش سؤال می‌کرد [۶۰]
قرن هفتم ه‍.ق سید بن طاووس الهوف شیعه مقتل چاپ شده گزارشی مبنی بر خطاب کردن دختری به نام رقیه توسط حسین بن علی در واقعه کربلا [۶۱]
عمادالدین طبری کامل بهائی شیعه مقتل چاپ شده نقل ماجرای خرابه شام، به نقل از کتاب الحاویه فی مثالب معاویه [۶۲]
گزارشی مبنی بر حضور دختری خردسال از حسین بن علی در ماجرای کربلا
علی بن عیسی اربلی کشف الغمه فی معرفة الائمه (ع) شیعه سیره نویسی چاپ شده گزارش نام رقیه به عنوان یکی از دختران حسین بن علی [۶۳]
گزارشی از تعداد فرزندان حسین بن علی (چهار دختر) بدون گزارش نام چهارمین دختر
قرن هشتم ه‍.ق محمدادیب آل تقی‌الدین حصنی منتخبات التواریخ الدمشق سنی تاریخ چاپ شده گزارشی از دفن رقیه بنت الحسین در باب فرادیس شام [۶۴]
نجم‌الدین قاسم بن محمد مذمکینی کنزالغرائب سنی تاریخ چاپ شده گزارش ماجرای خرابه شام، بدون ذکر نام رقیه و اشاره به دختر خردسال حسین بن علی [۶۵]
قرن دهم ه‍.ق فخرالدین طریحی المنتخب فی جمع المراوی و الخطب شیعه سیره نویسی چاپ شده گزارش شعری از سیف بن عمیره (مـ قرن دوم ه‍.ق) با دو بار اشاره به رقیه بنت الحسین [۶۶]
عبدالوهاب بن احمد شعرانی المنن الکبری سنی تاریخ چاپ شده گزارشی از بارگاه منسوب به رقیه بنت الحسین در دمشق [۶۷]
محمد بن ابی‌طالب حسینی حائری تسلیة المجالس شیعه سیره نویسی چاپ شده گزارشی از بارگاه رقیه بنت الحسین و وجود سنگ قبری که نام رقیه بر آن نقش داشته‌است [۶۸]
قرن یازدهم ه‍.ق محمد باقر مجلسی بحارالانوار شیعه معجم الحدیث چاپ شده گزارش شعری منسوب به زینب بنت علی که در آن از دختر خردسال حسین با نام فاطمه یاد شده‌است [۶۹]
عبدالله بحرانی عوالم العلوم شیعه معجم الحدیث خطی اشاره به ماجرای مرگ رقیه بنت حسین در خرابه‌های شام پس از دیدن سر پدر [۷۰]
قرن سیزدهم ه‍.ق سلیمان بن ابراهیم قندوزی ینابیع المودة سنی تاریخ چاپ شده گزارشی مبنی بر خطاب کردن دختری به نام رقیه توسط حسین بن علی در واقعه کربلا[الف] [۷۱]
محمدحسن یزدی انوار الشهاده شیعه مقتل چاپ شده گزارشی از هلال بن نافع (مـ قرن اول ه‍.ق) در خصوص مشاهده دختر سه ساله حسین [۷۲]
قرن چهاردهم ه‍.ق مهدی حائری مازندرانی معالی السبطین شیعه مقتل چاپ شده گزارش نام رقیه در میان ده فرزند حسین و به نقل از چند منبع شیعه و سنی[ب] [۷۳]
گزارش مرگ رقیه پس از واقعه کربلا به عنوان اولین مرگ هاشمیان پس از حسین بن علی
محمدباقر بیرجندی وقایع الشهور و الایام شیعه سیره نویسی چاپ شده گزارش تاریخ مرگ رقیه بنت حسین در ماه صفر [۷۴]
سید محسن امین اعیان الشیعه شیعه سیره نویسی چاپ شده گزارشی از انتساب مرقدی در دمشق به رقیه بنت الحسین و بازسازی آن مرقد [۷۵]
حبیب‌الله کاشانی تذکرة الشهدا شیعه تاریخ چاپ شده گزارشی از هشت دختر برای حسین بن علی از جمله رقیه بنت الحسین [۷۶]
محمدهاشم بن محمد خراسانی منتخب التواریخ شیعه تاریخ چاپ شده گزارش ماجرای آب گرفتگی قبر رقیه در دمشق و خروج جسد دختری خردسال از مقبره [۷۷]
محمد بن محمدتقی بحرالعلوم مقتل الحسین علیه السلام او واقعة الطف شیعه مقتل چاپ شده گزارش بی‌تابی ام کلثوم در سوگ رقیه و ماجرای گفتگوهای آن دو [۷۸]

کتاب‌شناسی

نام مؤلف نام اثر مذهب مؤلف زبان منبع
محمدحسن پاکدامن رقیه بنت الحسین در انساب و تاریخ شیعه فارسی [۷۹]
علی ربانی خلخالی ستاره درخشان شام، حضرت رقیه بنت الحسین شیعه فارسی [۸۰]
علی ربانی خلخالی السیده رقیه بنت الامام الحسین علیه السلام شیعه عربی
مجید زجاجی مجرد پژوهشی تازه پیرامون حضرت رقیه بنت الحسین خاتون محشر شیعه فارسی
مجید زجاجی مجرد پژوهشی تازه پیرامون ودیعه کربلا حضرت رقیه بنت الحسین شیعه فارسی
جعفر تبریزی تحقیق و پژوهشی پیرامون حضرت رقیه (س) فرزند سیدالشهداء شیعه فارسی
صادق طالبی مازندرانی حضرت رقیه علیهاالسلام ناسخ التواریخ شیعه فارسی
مجتبی موسوی زنجانی حضرت رقیه علیهاالسلام چاووش کربلا شیعه فارسی
علی فلسفی حضرت رقیه علیها السلام شیعه فارسی
محمد داوری حضرت رقیه یتیم سه ساله شیعه فارسی
عباس عزیزی ۲۰۰ داستان از مصائب و کرامات حضرت رقیه شیعه فارسی
ابوالفضل هادی‌منش سایه ماه: بررسی زندگانی و نقش الگویی حضرت رقیه شیعه فارسی
محمد نجاری ستاره دمشق شیعه فارسی
محمدمهدی اشتهاردی سرگذشت جانسوز حضرت رقیه شیعه فارسی
رضا موسوی سوگنامه دردانه حسینی شیعه فارسی
علی‌اصغر عطایی خراسانی صدای عدالت‌خواهی حضرت زینب و رقیه علیهماالسلام شیعه فارسی
طیبه طباطبایی عقد عشق شیعه فارسی
محمدعلی قاسمی مقتل رقیه علیهاالسلام شیعه فارسی
محمدحسین اعلمی رقیه بنت الحسین شیعه فارسی [۸۱]
سید محمد خسرونژاد و سید رضا موید رقیه دختر امام حسین علیهما السلام شیعه فارسی
سید عامر حلو السیدة رقیة بنت الإمام الحسین علیه‌السلام ومقامها فی دمشق شیعه عربی [۸۲]

یادداشت

  1. ↑ به نقل از مقتل ابومخنف گزارش شده‌است.
  2. ↑ از جمله محمد بن طلحه شافعی، از علماء قرن ششم ه‍.ق اهل سنت

پانویس

  1. ↑ تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۴۱.
  2. ↑ تبریزی، حضرت رقیه فرزند سیدالشهدا، ۸۲.
  3. ↑ نظری منفرد، قصه کربلا، ۶۴۶.
  4. ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۸.
  5. ↑ تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۴.
  6. ↑ حاج منوچهری، «حسین (ع)، امام»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۶۷۸.
  7. ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰:‎ ۲۴۴–۲۴۵.
  8. ↑ تبریزی، حضرت رقیه فرزند سیدالشهدا، ۹۶.
  9. ↑ مظفری و جمشیدی، اسیران و جانبازان کربلا، ۱۵۲.
  10. ↑ Madelung, “Ḥosayn b. ʿAli i. Life”, Iranica.
  11. ↑ Madelung, “Ḥosayn b. ʿAli i. Life”, Iranica.
  12. ↑ حاج منوچهری، «حسین (ع)، امام»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۶۷۸.
  13. ↑ کاشانی، تذکرة الشهدا، ۱:‎ ۴۶۹.
  14. ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰:‎ ۲۴۴–۲۴۵.
  15. ↑ بیضون، موسوعة کربلاء، ۲:‎ ۳۵۹.
  16. ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱:‎ ۳۸۲–۳۸۴.
  17. ↑ مظفری و جمشیدی، اسیران و جانبازان کربلا، ۱۵۳.
  18. ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۸.
  19. ↑ تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۵.
  20. ↑ مظفری و جمشیدی، اسیران و جانبازان کربلا، ۱۵۲.
  21. ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۰–۱۳.
  22. ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۳.
  23. ↑ طبسی، رقیه بنت الحسین، ۵۲.
  24. ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۴.
  25. ↑ مظفری و جمشیدی، اسیران و جانبازان کربلا، ۱۵۴.
  26. ↑ هاشمی خطیب، ثمرات الاعواد، ۲:‎ ۴۸.
  27. ↑ محلاتی، ریاحین الشریعه، ۳:‎ ۳۱۲.
  28. ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰:‎ ۲۴۴–۲۴۵.
  29. ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۸.
  30. ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰:‎ ۲۴۴–۲۴۵.
  31. ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۷.
  32. ↑ ملبویی، الوقایع و الحوادث، ۵:‎ ۸۸.
  33. ↑ قاجار، قمقام زخار، ۴۳۳.
  34. ↑ مظفری و جمشیدی، اسیران و جانبازان کربلا، ۱۵۵.
  35. ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۸.
  36. ↑ مظفری و جمشیدی، اسیران و جانبازان کربلا، ۱۵۶.
  37. ↑ شاوی و طبسی، مع الرکب الحسین، ۲۲۳–۲۲۴.
  38. ↑ تبریزی، حضرت رقیه فرزند سیدالشهدا، ۱۵۰.
  39. ↑ پورامینی، با کاروان حسینی، ۲۱۱.
  40. ↑ آل درویش، تربة الحسین و التبرک بها، ۳:‎ ۳۱۴.
  41. ↑ علیانسب و رحیمی قاضی، «احوالات حضرت رقیه»، معارف اسلامی، ۹۷.
  42. ↑ الحلو، «مقام سیدة الرقیه»، المعارج، ۴۱۰–۴۱۱.
  43. ↑ آل درویش، تربة الحسین و التبرک بها، ۳:‎ ۳۱۴–۳۱۵.
  44. ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱:‎ ۳۹۰.
  45. ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰:‎ ۲۴۴–۲۴۵.
  46. ↑ تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۹–۴۰.
  47. ↑ مظفری و جمشیدی، اسیران و جانبازان کربلا، ۱۵۶.
  48. ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰:‎ ۲۴۴–۲۴۵.
  49. ↑ نوری، «حضرت رقیه در آینه شعر معاصر»، معارف حسینی.
  50. ↑ «کتابشناسی حضرت رقیه»، کتابخانه قائمیه.
  51. ↑ «مستند «خاتون» تولید شد»، مشرق نیوز.
  52. ↑ «کتابشناسی حضرت رقیه»، کتابخانه قائمیه.
  53. ↑ بیضون، موسوعة کربلاء، ۲:‎ ۱۴۱.
  54. ↑ علیانسب و رحیمی قاضی، «احوالات حضرت رقیه»، معارف اسلامی، ۹۲.
  55. ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ۳:‎ ۱۴۲.
  56. ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۰.
  57. ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰:‎ ۲۴۴–۲۴۵.
  58. ↑ علیانسب و رحیمی قاضی، «احوالات حضرت رقیه»، معارف اسلامی، ۹۲.
    تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۴.
  59. ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۰.
  60. ↑ زحمتکش، «سرگذشت حضرت رقیه»، معارف حسینی، ۱۲.
  61. ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰:‎ ۲۴۴–۲۴۵.
  62. ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰:‎ ۲۴۴–۲۴۵.
  63. ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰:‎ ۲۴۴–۲۴۵.
  64. ↑ شاوی و طبسی، مع الرکب الحسین، ۲۲۳–۲۲۴.
  65. ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰:‎ ۲۴۴–۲۴۵.
  66. ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰:‎ ۲۴۴–۲۴۵.
    تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۴.
  67. ↑ آل درویش، تربة الحسین و التبرک بها، ۳:‎ ۳۱۴.
  68. ↑ علیانسب و رحیمی قاضی، «احوالات حضرت رقیه»، معارف اسلامی، ۹۷.
  69. ↑ آل درویش، تربة الحسین و التبرک بها، ۳:‎ ۳۰۶.
  70. ↑ تبریزی، حضرت رقیه فرزند سیدالشهدا، ۱۵۸.
  71. ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰:‎ ۲۴۴–۲۴۵.
  72. ↑ یزدی، انوار الشهادة، ۲۱۹.
  73. ↑ وکیلی، «رقیه بنت الحسین»، دانشنامه جهان اسلام، ۲۰:‎ ۲۴۴–۲۴۵.
    تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۳.
  74. ↑ آل درویش، تربة الحسین و التبرک بها، ۳:‎ ۳۱۳.
  75. ↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱:‎ ۳۹۲.
  76. ↑ کاشانی، تذکرة الشهدا، ۱:‎ ۴۶۹.
  77. ↑ تاج‌الدین، المجالس النقیه، ۳۶–۳۷.
  78. ↑ بیضون، موسوعة کربلاء، ۲:‎ ۴۸۶.
  79. ↑ مردانی، «کتاب رقیه بنت الحسین در انساب و تاریخ»، معارف حسینی.
  80. ↑ «کتابشناسی حضرت رقیه»، کتابخانه قائمیه.
  81. ↑ رفاعی، معجم ما کتب عن الرسول و اهل بیته، ۷:‎ ۲۹۲.
  82. ↑ موسسه آل البیت، تراثنا، ۵۷:‎ ۲۷۰.

منابع

وب

انگلیسی

  • Madelung, Wilfred (2004). "Ḥosayn b. ʿAli i. Life and Significance in Shiʿism". In Yarshater, Ehsan (ed.). Encyclopædia Iranica. Fasc. 5 (به انگلیسی). Vol. XII. New York: Bibliotheca Persica Press. pp. 493–498.

برای مطالعهٔ بیشتر

معنای رقیه یا شام را در ویکی‌واژه، واژه‌نامهٔ آزاد، ببینید.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ رقیه بنت حسین موجود است.
Pusat Layanan

UNIVERSITAS TEKNOKRAT INDONESIA | ASEAN's Best Private University
Jl. ZA. Pagar Alam No.9 -11, Labuhan Ratu, Kec. Kedaton, Kota Bandar Lampung, Lampung 35132
Phone: (0721) 702022
Email: pmb@teknokrat.ac.id