پهنهبندی ارتفاعی (Altitudinal zonation, elevational zonation[۱]) در مناطق کوهستانی لایهبندی طبیعی اکوسیستمها را توصیف میکند که در ارتفاعات مشخص به دلیل شرایط محیطی متفاوت رخ میدهد. دما، رطوبت، ترکیب خاک و تابش خورشیدی عوامل مهمی در تعیین پهنههای ارتفاعی هستند که در نتیجه از پوشش گیاهی و گونههای جانوری مختلف پشتیبانی میکنند.[۲][۳] پهنهبندی ارتفاعی نخستین بار توسط جغرافیدان الکساندر فون هومبولت مطرح شد که متوجه شد با افزایش ارتفاع، دما کاهش مییابد.[۴] پهنهبندی همچنین در محیطهای جزر و مدی و دریایی و همچنین در سواحل و در تالابها رخ میدهد. دانشمند سی. هارت مریام دید که تغییرها در پوشش گیاهی و جانوری در نواحی ارتفاعی بر روی تغییر مورد انتظار با افزایش عرض جغرافیایی در مفهوم او از مناطق زندگی ترسیم میشود. امروزه پهنهبندی ارتفاعی یک مفهوم اصلی در تحقیقات کوهستانی است.
سطوح ارتفاعی
- سطح برفی (یخچالها):[۵] در بیشتر روزهای سال پوشیده از برف است. پوشش گیاهی به شدت محدود به گونههایی است که در خاکهای سیلیسی رشد میکنند.[۶][۷]
- سطح آلپی:[۶][۷] منطقهای که بین خط دارمرز و خط برف امتداد دارد. این منطقه بیشتر به دو دسته آلپی نیمهبرفی و بیدرخت (در مناطق استوایی به نام آلپی پایین (Tierra fria)) تقسیم میشود.
- نیمهیخبندان:[۷] بالاترین منطقهای که پوشش گیاهی بهطور معمول وجود دارد. این منطقه توسط یخبندانهای پیدرپی شکل گرفتهاست که استقرار گسترده گیاهان را محدود میکند. پوشش گیاهی تکهتکه است و فقط به مطلوبترین مکانها محدود میشود که از بادهای شدید که اغلب مشخصه این منطقه است محافظت میشود. بخش بزرگی از این منطقه علفزارهای تکهتکهای، جگنیان و مرغزارهای سرسبز معمولی در مناطق قطبی است. در بخشی از سال، برف در این منطقه مشاهده میشود.
- آلپ بدون درخت (آلپی پایین): با یک فرش بسته از پوشش گیاهی که شامل علفزارهای آلپی، بوتهها و درختان کوتوله پراکندهاست مشخص میشود. به دلیل پوشش کامل گیاهی، یخبندان تأثیر کمتری بر این منطقه دارد، اما به دلیل دمای یخبندان مداوم، رشد درختان به شدت محدود شدهاست.
- سطح کوهستانی:[۶][۸] از جنگلهای با ارتفاع متوسط تا خط دارمرز گسترش مییابد. سطح دقیق دارمرز با اقلیم محلی متفاوت است، اما معمولاً خط دارمرز در جایی یافت میشود که میانگین دمای ماهانه خاک هرگز از ۱۰ درجه سانتیگراد تجاوز نمیکند و میانگین دمای سالانه خاک حدود ۶٫۷ درجه سانتیگراد است. در مناطق استوایی، این منطقه با جنگل بارانی کوهستانی (بیش از ۳۰۰۰ فوت)، در حالی که در عرضهای جغرافیایی بالاتر جنگلهای مخروطی بیشتر غالب هستند.
- لایه پاییندست:[۴][۹] این پایینترین بخش از کوهها بهطور مشخص در بین اقلیمها متفاوت است و بسته به چشمانداز پیرامون با طیف وسیعی از نامها به آن اشاره میشود. پهنههای کولین در نواحی گرمسیری و نواحی انسینال و علفزارهای بیابانی در نواحی بیابانی یافت میشوند.
- کولین (Colline) (گرمسیری):[۳] در مناطق اقیانوسی یا نسبتاً قارهای با جنگلهای برگریز مشخص میشود و در مناطق قارهای بیشتر با علفزار مشخص میشود. از سطح دریا تا حدود ۳۰۰۰ فوت (تقریباً ۹۰۰ متر) گسترش مییابد. پوشش گیاهی فراوان و متراکم است. این منطقه لایهٔ پایهای معمولی در مناطق گرمسیری است.
- انسینال (بیابانها):[۱۰] با جنگلهای بلوط همیشه سبز پراکنده مشخص میشود و بیشتر در مناطق بیابانی رایج است. محدودیت تبخیر و کنترل رطوبت خاک که محیطهای پیرامون میتوانند رشد کنند. علفزارهای بیابانی در زیر نواحی کناری قرار دارند. بسیار رایج در جنوب غربی ایالات متحده یافت میشود.
- علفزارهای بیابانی:[۱۰] که با تراکمهای مختلف پوشش گیاهی کم مشخص میشود، مناطق علفزار به دلیل خشکی شدید نمیتوانند درختان را پشتیبانی کنند. برخی از مناطق بیابانی ممکن است درختان را در پایه کوهها نگه دارند و بنابراین مناطق علفزار مشخصی در این مناطق تشکیل نمیشوند.
- دارمرز
عوامل
- دما
- رطوبت
- ترکیب خاک
- نیروهای زیستی
- تابش خورشیدی
- اثر ماسنربونگ
- عوامل دیگر
پهنهبندی جانوری
جانوران نیز الگوهای پهنهبندی را در هماهنگی با مناطق رویشی که در بالا توضیح داده شد نشان میدهند.[۶] بیمهرگان به وضوح در مناطقی تعریف میشوند زیرا آنها معمولاً جابجایی کمتری نسبت به گونههای مهرهدار دارند. جانوران مهرهدار اغلب در مناطق ارتفاعی با توجه به فصول و در دسترس بودن غذا قرار میگیرند. بهطور معمول، تنوع گونههای جانوری و فراوانی به عنوان تابعی از ارتفاع بالای منطقه کوهستانی به دلیل شرایط محیطی سختتر که در ارتفاعات بالاتر تجربه میشود، کاهش مییابد. مطالعات کمتری پهنهبندی جانوران را با ارتفاع بررسی کردند زیرا این همبستگی به دلیل افزایش تحرک گونههای جانوری نسبت به مناطق پوشش گیاهی کمتر تعریف شدهاست.[۶]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ (McVicar و Körner 2013)
- ↑ (Daubenmire 1943)
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ (Frahm و Gradstein 1991)
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ (Salter و دیگران 2005)
- ↑ (Pauli، Gottfried و Grabherr 1999)
- ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ۶٫۲ ۶٫۳ ۶٫۴ (Nagy و Grabherr 2009)
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ (Troll 1973)
- ↑ (Tang و Ohsawa 1997)
- ↑ (Pulgar Vidal 1979)
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ (Shreve 1922)
- ↑ (Fukarek و دیگران)
منابع
- Allan, Nigel (August 1986). "Accessibility and Altitudinal Zonation Models of Mountains". Mountain Research and Development. 6 (3): 185–194. doi:10.2307/3673384. JSTOR 3673384.
- Daubenmire, R.F. (June 1943). "Vegetational Zonation in the Rocky Mountains". Botanical Review. 9 (6): 325–393. doi:10.1007/BF02872481. S2CID 10413001.
- Frahm, Jan-Peter; Gradstein, S. Rob. (Nov 1991). "An Altitudinal Zonation of Tropical Rain Forests Using Bryophytes". Journal of Biogeography. 18 (6): 669–678. doi:10.2307/2845548. JSTOR 2845548.
- Fukarek, F; Hempel, I; Hûbel, G; Sukkov, R; Schuster, M (1982). Flora of the Earth (به روسی). Vol. 2. Moscow: Mir. p. 261.
- Goldberg, D.E. (1982). "The distribution of evergreen and deciduous trees relative to soil type: an example from the Sierra Madre, Mexico, and a general model". Ecology. 63 (4): 942–951. doi:10.2307/1937234. JSTOR 1937234.
- Hemp, Andreas (May 2006). "Continuum or Zonation? Altitudinal Gradients in the Forest Vegetation of Mt. Kilimanjaro". Plant Ecology. 184 (1): 27. doi:10.1007/s11258-005-9049-4. S2CID 21864541.
- Hemp, Andreas (2006a). "The banana forests of Kilimanjaro. Biodiversity and conservation of the agroforestry system of the Chagga Home Gardens". Biodiversity and Conservation. 15 (4): 1193–1217. doi:10.1007/s10531-004-8230-8. S2CID 32921501.
- Keddy, P.A. (2001). Competition (2nd ed.). Dordrecht: Kluwer.
- Keddy, P.A. (2007). Plants and Vegetation: Origins, Processes, Consequences. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
- Körner, C (2012). Alpine Treelines. Basel: Springer.
- McVicar, TR; Körner, C (2013). "On the use of elevation, altitude, and height in the ecological and climatological literature". Oecologia. 171 (2): 335–337. Bibcode:2013Oecol.171..335M. doi:10.1007/s00442-012-2416-7. PMID 22903540. S2CID 17254606.
- Nagy, Laszlo; Grabherr, Georg (2009). The Biology of Alpine Habitats: Biology of Habitats. New York: Oxford University Press. pp. 28–50. ISBN 978-0-19-856703-5.
- Pauli, H.; Gottfried, M.; Grabherr, G. (1999). "Vascular Plant Distribution Patterns at the Low-Temperature Limits of Plant Life - the Alpine-Nival Ecotone of Mount Schrankogel (Tyrol, Austria)". Phytocoenologia. 29 (3): 297–325. doi:10.1127/phyto/29/1999/297.
- Paulsen, J; Körner, C (2014). "A climate-based model to predict potential treeline position around the globe" (PDF). Alpine Botany. 124: 1–12. doi:10.1007/s00035-014-0124-0. S2CID 8752987.
- Pulgar Vidal, Javier (1979). Geografía del Perú; Las Ocho Regiones Naturales del Perú. Lima: Edit. Universo S.A., note: 1st Edition (his dissertation of 1940); Las ocho regiones naturales del Perú, Boletín del Museo de Historia Natural „Javier Prado“, n° especial, Lima, 1941, 17, pp. 145–161.
- Rhoades, R.E.; Thompson, S.I. (1975). "Adaptive strategies in alpine environments: Beyond ecological particularism". American Ethnologist. 2 (3): 535–551. doi:10.1525/ae.1975.2.3.02a00110.
- Salter, Christopher; Hobbs, Joseph; Wheeler, Jesse; Kostbade, J. Trenton (2005). Essentials of World Regional Geography 2nd Edition. New York: Harcourt Brace. pp. 464–465.
- Shipley, B.; Keddy, P.A. (1987). "The individualistic and community-unit concepts as falsifiable hypotheses". Vegetation. 69 (1–3): 47–55. doi:10.1007/BF00038686. S2CID 25395638.
- Shreve, Forrest (Oct 1922). "Conditions Indirectly Affecting Vertical Distribution on Desert Mountains" (PDF). Ecology. 3 (4): 269–274. doi:10.2307/1929428. JSTOR 1929428. Retrieved 2010-05-06.
- Stadel, Christoph (October 1990). Tom L. Martinson (ed.). "Altitudinal Belts in the Tropical Andes: Their Ecology and Human Utilization". Yearbook. Conference of Latin Americanist Geographers. Auburn, Alabama. 17/18: 45–60. JSTOR 25765738.
- Tang, C. Q.; Ohsawa, M. (1997). "Zonal Transition of Evergreen, Deciduous, and Coniferous Forests Along the Altitudinal Gradient on a Humid Subtropical Mountain, Mt. Emei, Sichuan, China". Plant Ecology. 133 (1): 63–78. doi:10.1023/A:1009729027521. S2CID 30790987.
- Troll, Carl (1973). "High Mountain Belts between the Polar Caps and the Equator: Their Definition and Lower Limit". Arctic and Alpine Research. 5 (3): A19–A27. JSTOR 1550149.
- Wilson, S.D. (1993). "Competition and resource availability in heath and grassland in the Snowy Mountains of Australia". Journal of Ecology. 81 (3): 445–451. doi:10.2307/2261523. JSTOR 2261523.
- Zwinger, A.; Willard, B. E. (1996). Land Above the Trees: A Guide to American Alpine Tundra. Big Earth Publishing. ISBN 978-1-55566-171-7.