Technopedia Center
PMB University Brochure
Faculty of Engineering and Computer Science
S1 Informatics S1 Information Systems S1 Information Technology S1 Computer Engineering S1 Electrical Engineering S1 Civil Engineering

faculty of Economics and Business
S1 Management S1 Accountancy

Faculty of Letters and Educational Sciences
S1 English literature S1 English language education S1 Mathematics education S1 Sports Education
teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia

teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
teknopedia
url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url url
  2. Weltenzyklopädie
  3. عملیات آزاد سازی بوکان - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
عملیات آزاد سازی بوکان - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
عملیات آزادسازی بوکان

«خبر آزاد سازی بوکان در روزنامه اطلاعات، ۱۳۶۰ شمسی»
تاریخ۱۳۵۸–۱۳۶۰ شمسی
موقعیت
آذربایجان غربی، شهرستان بوکان
نتایج پیروزی جمهوری اسلامی ایران
طرف‌های درگیر

ایران شورای انقلاب اسلامی (بعد از دولت نخست جمهوری اسلامی)

حزب دموکرات کردستان ایران

کومله
فرماندهان و رهبران

ایران سید روح‌الله خمینی
ایران سید محمود طالقانی
ایران ابوالحسن بنی‌صدر
ایران محسن رضایی
ایران علی صیاد شیرازی
ایران محمود کاوه †

ایران محمد بروجردی †

عبدالرحمان قاسملو
فؤاد مصطفی سلطانی  †
عبدالله مهتدی
صدیق کمانگر

نوشیروان مصطفی

عملیات آزادسازی بوکان یکی از رویدادهای مهم نظامی و سیاسی در تاریخ معاصر ایران است که در جریانِ مقابله با گروه‌های جدایی طلب و شورشی (موسوم به شورش کردها) در این منطقهٔ کُردنشین اتفاق افتاد. این عملیات با هدف بازپس‌گیری شهر بوکان از دست نیروهای مسلح کُرد و برقراری مجدد امنیت و حاکمیت ملی ایران در این منطقه صورت گرفت. در بهمن ۱۳۵۸ شمسی، شهر بوکان سقوط کرد و همین موضوع باعث تشکیل سازمان پیشمرگان کرد مسلمان توسط محمد بروجردی شد. بوکان بیشتر از ۳۲ ماه تحت اشغال و کنترل گروه‌های مختلف مخالف جمهوری اسلامی ایران بود. در ۱۱ مهر ۱۳۶۰ توسط نیروهای سپاه و ارتش و همچنین نیروی‌های مردمی، به یکباره بوکان آزاد شد.[۱] تثبیت نهایی و پاکسازی روستاها و محدودهٔ این شهرستان تا سال ۱۳۶۲ به طول انجامید.

پیشینه تاریخی و سیاسی

با وجود آنکه بوکان پیش از انقلاب ۱۳۵۷ از نظر جمعیت نسبت به شهرهای مهاباد، سقز و میاندوآب کوچک‌تر بود، اما به دلیل پیشینه تاریخی و حضور روسای قدرتمند و بانفوذ که در دولت‌های قاجار و پهلوی نقش مؤثری داشتند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود و همواره مورد توجه قرار می‌گرفت.[۲] کُردهای بوکان در زمانِ جمهوری مهاباد به ارتش شاهنشاهی ایران برای حفظ تمامیت ارضی کشور کمک کردند.[۳]

پس از انقلاب ۱۳۵۷

شهر بوکان بعد از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ به مدتِ ۲ سال به محلی برای جولان گروه‌ها و احزابی مانند کومله و دموکرات، حزب پیکار، مجاهدین خلق، چریک‌های فدایی خلق و سازمان رزم کارگران تبدیل شده بود. براساس گزارش‌ها و اسناد مربوط به آن دوره، مردم بوکان در این ۲ سال، در بدترین شرایط و مشکلات عدیده بودند. گرانی اجناس، عدم اجازه ورود و خروج از شهر، تعطیلی مدارس و ادارات، قطعی تلفن شهری و ناامن شدن کل منطقه از جمله مشکلاتِ مردم این شهر بود.[۴] عوامل حزب کومله، امام جمعهٔ بوکان را در شامگاه یکم دی ماه سال ۱۳۶۰ در خانه‌اش کشتند.[۵]قبل از تشکیل قرارگاه‌های نظامی، سپاه بوکان از سوی ناحیهٔ استان کُردستان فرماندهی می‌شد. طرح تسلیح سازی عشایر و روستاهای بوکان تا ۱۳۶۲ به صورت گسترده انجام نشد. قدرت و نفوذ احزاب کُردی در روستاها بود به همین سبب، طرح تسلیح سازی گسترده شهرستان بوکان به صورت جدی از سوی سپاه پاسداران پیگیری شد. روستاهای اوینه‌چی، قورمیش، قلندر، برده زرد، ملالر و حصار؛ اولین روستاهایی بودند که پایگاه در آن‌ها احداث و مردم آن مسلح شدند. با شروع مسلح سازی عشایر بوکان، طوایف نیز خواهان مسلح شدن و مقابله با احزاب شدند.[۶]

آزادسازی

آزادسازی بوکان در چند مرحله، صورت گرفته است. یکبار در شهریور سال ۱۳۵۸ بوکان مدت کوتاهی به دست ارتش افتاد. اما چند بعدی، دوباره سقوط کرد. در ۶ مهرماه ۱۳۵۸ گروه‌های کُردی با برهم زدن اوضاع شهر و برگزاری راهپیمایی با تحریک عده‌ای از مردم، درگیری میان نیروهای نظامی مستقر در بوکان و آن‌ها شکل گرفت. در ۱۵ مهر همان سال، نیروهای حزب دموکرات به واحدهای سپاه و ارتش حمله کردند که با آتش متقابل نیروهای نظامی به آن‌ها پاسخ داده شد. این حملات ۲ شب بعد یعنی در تاریخ ۱۷ مهرماه با استفاده از خمپاره و تفنگ ۵۷ م. م تکرار شد اما به نیروهای نظامی آسیبی وارد نشد.[۷]

در جریان این حوادث، ادارات و سازمان‌های دولتی شهر تعطیل شد و ارتباط تلفنی بوکان با سایر شهرهای اطراف نیز قطع شد. به مدت چند روز، این درگیرهای شبانه در بوکان ادامه شد. در ساعت ۱۱ شب ۲۴ مهرماه ۱۳۵۸ احزاب کُرد در پی فعالیت‌های خود، اقدام به آتش زدن بازار شهر کردند. این آتش‌سوزی تله‌ای حزب دموکرات بود که زمان ورود نیروهای سپاه و ارتش برای مهار آتش‌سوزی، تعداد ۵ نفر از نیروهای نظامی ایران کشته شدند.[۸]

در تاریخ ۱۰ مهرماه ۱۳۶۰، نیروهای سپاه و ارتش طی یک عملیات گسترده به نام «آزادسازی شهر بوکان» در ساعت ۴ بعد ظهر با حضور یک واحد یک حمزه، گردان جندالله سقز (به تعداد ۲۰۰ نفر) و یک گردان از نیروهای تیپ ۲۳ نیروی مخصوص ارتش آغاز شد. نیروهای ایران، توانسته‌اند ابتدا حومهٔ شهر و سپس کوه‌های مشرف به آن، مانند کوه نعل شکن (نالشکینه) را به کنترل خود درآورند. پس از استقرار نیروهای ارتش در ارتفاعات، پاسداران و نیروهای مخصوص با هماهنگی کامل در ساعت ۴ شب به چند نقطه از شهر نفوذ کردند و درگیری‌ها تا ساعت ۱۱ صبح ادامه شد. در نهایت در ساعت ۵:۳۰ صبح ۱۱ مهرماه ۱۳۶۰ پس از یک هفته محاصره، شهر بوکان به‌طور کامل آزاد شد. تثبیت نهایی و پاکسازی حومه و روستاهای آن تا ۱۳۶۲ شمسی به طول انجامید.[۹]

عوامل سقوط

  • وعده‌ها و تبلیغات احزاب میان مردم شهرهای کُردنشین با عنوان آزادی و برابری برای خلق کُرد.
  • بوکان در آن زمان برخلاف سقز و مهاباد، فاقد ارتش و یگان‌های نظامی بود. تنها ایستگاه‌های ژاندارمری و ایست و بازرسی در آن مستقر بود. همچنین هیچگونه تجهیزات و زیرساخت‌های نظامی بزرگی در آن وجود نداشت.
  • برخی از سران احزاب کُرد مانند کومله و دموکرات زادهٔ شهر بوکان بودند و از این حیث، این شهر و موقعیت سیاسی آن بسیار حائز اهمیت بود.

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ↑ 10 (۲۰۱۵-۱۰-۰۷). «فرمانده سپاه بوکان: فاجعه منا یکی از بزرگ‌ترین جنایات قرن علیه بشریت است». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۵-۰۴-۲۷.
  2. ↑ امیر حسن پور. «اسناد قیام دهقانان مکریان». کتابخانه گوگل.
  3. ↑ تاریخ معاصر کرد، صفحهٔ ۴۱۲. به کوشش ابراهیم یونسی. دیوید مک‌داول.
  4. ↑ ایزدی، استکی، یاران، تاریخ 20 ساله پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور، 194.
  5. ↑ «اولین امام جمعه اهل سنت شهرستان بوکان، خاری در چشم ضدانقلاب». پایگاه خبری-تحلیلی فرهنگ ایثار و شهادت. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۵ مارس ۲۰۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۰۳-۰۵.
  6. ↑ ایزدی، استکی، یاران، تاریخ 20 ساله پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور، 743.
  7. ↑ ایزدی، استکی، یاران، تاریخ 20 ساله پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور، 201.
  8. ↑ ایزدی، استکی، یاران، تاریخ 20 ساله پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور، 202.
  9. ↑ ایزدی، استکی، یاران، تاریخ 20 ساله پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور، 203.

منابع

  • مک‌داول، دیوید (فروردین ۱۳۶۳). تاریخ معاصر کرد. ترجمهٔ ابراهیم یونسی. تهران. شابک ۹۷۸۹۶۴۵۸۲۱۳۵۵.
  • ایزدی، استکی، یاران، مصطفی، جواد، مسعود (۱۳۸۷). تاریخ 20 ساله پاسداری از انقلاب اسلامی در غرب کشور. تهران: دانشکده فرماندهی و ستاد علوم نظامی. شابک ۹۷۸۹۶۴۹۳۶۹۵۷۰.
Pusat Layanan

UNIVERSITAS TEKNOKRAT INDONESIA | ASEAN's Best Private University
Jl. ZA. Pagar Alam No.9 -11, Labuhan Ratu, Kec. Kedaton, Kota Bandar Lampung, Lampung 35132
Phone: (0721) 702022
Email: pmb@teknokrat.ac.id